background image

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


background image

 

 

 

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Editor 

P. Bhattacharjee 

Director of Agriculture 

(Crop Husbandry) 

 

Joint Editor 

C. Lalzarliana 

Joint Director of Agriculture 

 

Technical Editor 

Rohmingthanga Colney 

Dy. Director of Agriculture 

(Extension) 

 

Circulation Manager 

Lalringliana, 

A.A.I.O 

Director of Agriculture 

 
 

Zoram Loneitu-a thu chhuah 

duh nei emaw, lehkha 

thawn duh emaw chuan a 

hnuaia Adress-ah thawn 

tur a ni. 

 
 

Editor 

ZORAM LONEITU 

P.O.BOX – 098 

Directorate of Agriculture 

Mizoram, Aizawl 

Pin – 796001. 

ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

A CHHUNGA THU AWM TE 

 

Editorial ………………………...…… 2 

 

A.  TECHNICAL SECTION 

 

1.  Hlo tûr hman dan .………………. 3 

Lalthanzuala, M.Sc (Ag) Agro 

 

2.  Fu eichhetu rannung ……….....… 7 

C. Lalnithanga, APPO 

 

3.  Fur thlai aia thlasik thlai ………. 14 

R. Lalrinawma, AEO 

 

4.  Kan huan thlai chinte ………….. 17 

Samuel Lalliansanga, AEO 

 

5.  Thlasik Vaimim tam zawk …...... 24 

Lawmsanga, SDAO,Tlabung 
 
 

B.  GENERAL SECTION 

 

1.  SBI-ah ka zu training ve a …….. 27 

C. Lalnithanga, APPO 

 

2.  NLUP leh Fertilizer ………….... 37 

Khawtinthanga Ralte 

 

3.  Agriculture lamtluang to …….... 40 

C. Pakunga, AMFU 
 

C.  KEIMAHNI 

 


background image

Editorial 

Kumin zet chu September thlaah pawh ruahtui kan mamawh aia tam kan 

dawng tlat mai a. Hmun tam takah chhiatna eng eng emaw a thleng a, loneitute 
pawh eng emaw chen chu min tibuai ve awm e. Nikum leh nikum hmasa lamahte 
kha chuan ruahtui hmuh mumal loh vangin a hun takah buh pawh kan phun thei 
lo  a  nih  kha.  Kan  Sik  leh  sa  a  lo  danglam  zel  angin  loneitute  hma  kan  lakna 
kawngah ngaihtuahna thar kan sen ve zel a ṭha awm e.  

 

Kan leilet te hi tun dinhmunah chuan kum khatah buh vawi khat chin nan 

kan hmang deuh ber a. Kolasib District hmun ṭhenkhatah chuan kum khatah buh 
vawi hnih chin nan an hman bakah hmun ṭhenkhatah chuan thlasik thlai an ching 
a. Champhai lamah chuan thlasik thlai chana (Field Pea) te, French  anṭam te 
an ching a, Serchhip District-ah Tel anṭam (Mustard Oilseed)
 an ching ṭhin a, 
an hlawkpui khawp mai. Tun aṭanga hun rei loteah hian buh kan seng mai dawn 
a,  buh  tharrang  chingte  phei  chuan  October  thlaah  hian  buh  an  seng  dawn  a, 
heng kan buh chinna hmunte hi THLASIK THLAI chinna turin buaisaih zui leh 
nghal ila a ṭha ngawt ang. Buh hi kan nunna atan a pawimawh a, chutih rualin 
kan buh tharte hi hralh ta ila, chuti lutukin a hlawk lo. Thlasik thlaite erawh hi 
chu hmun zim deuh zawkah pawh ching ila, man a man fe zel mai a, a ti chhin 
tawhte chuan an bansan phal mang lo a ni.  

 

Champhai leilet lam khi sawi leh ta ila, thlasik lai chuan a vawt  em em 

mai a, zingahte hian dai khang (frost) a var uar zel mai a, thlai chin hi theih loh 
ang tluk a ni a, tin, tui hi duhtawka thlai pek tur an nei lo bawk a. Routine mumal 
tak  insiamin  zanahte  an  riahchilh  tawp  mai  a.  Hrat  khawkheng  tak  an  ni. 
December leh Januaty velah chuan an thlai chinte hi ṭhang mang lovin a awm a, 
February  thla  chawhnu  lam  aṭangin  khua  a  lo  lum  deuh  a,  an  thlaite  pawhin 
ṭhan  an  pe ṭan ve  thei chauh  a  ni.  Amaherawhchu,  an  tih  hram  hramna chuan 
rah duhawm tak a chhuahsak a, tunah chuan a ti thei dek dek tawh chuan Thlasik 
Thlai chin ngei an tum tawh a ni. Buh aiin a hlawk zawk tih an hre tawh laklawh 
a. Harsa chung chung pawhin tih hram an tum zel tawh a ni.  

 

Sawrkar-in  Power  Tiller  te,  Tractor  te  loneitute  hmangaih  takin  man 

tlawm zawka an lei theihna turin ruahmanna ṭha tak a siam sak a, eng emaw zat 
chuan an hmang ṭangkai hle a, heng khawlte hi Thlasik Thlai chinna tur leilung 
buatsaih nan hmang ṭangkai bawk ila a ṭha ngawt ang.
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

HLO TÛR HMAN DAN 

(Application of weedicide) 

 

- Lalthanzuala, M.Sc(Ag) Agro  

PG Dip Agmark.  

 

Introduction  

 

Hlo  hian  boruak,  ni  eng,  tui  leh  chawte  a  lo  chuh  ve  avangin 

thlai  tan  a  hnawk  a,  rannung  leh  hri  ṭha  lote  a  tihpun  theih  avangin  a 
hnawk bawk a, a rah leh a chiten thlai thar a tihbawlhhlawh avang leh a 
inthlah pun chak avangin a hnawk. Thlai thar a tihlawk lova, a quality a 
tichhe bawk. Hei vang hian hneh/fai taka thlawh a ṭul.  

 

Kuta  hlo  thlawh  hi  thlaiin 

a  ngeih  ber  a,  hlawhfa  rate  a  san 
avang  leh  indaih  a  har  em 
avangin 

hlo 

tûr 

(herbicide/ 

weedicide) hman hi kan uar deuh 
deuh  a  ngai;  amaherawhchu,  hlo 
tûr chauh hmanga hlo thlawh chu 
thlaiin  a  ngeih  tawk  lova, 
chuvangin  hman  thiam  a  ṭul  hle 
thung.  Thiam  taka  kan  hman 
theih nan i zir zel ang.  

 

Hlo  tûrah  pawh  hian  hlo 

hnahbial (dicot) thahna bik te, hlo 
hnahtung  (mono,  cot)  thahna  bik 
te,  a  engamah  thliar  lova,  hlo 
chitin that thei tur (non-selective) 
te  a  awm  a.  Tin,  hlo  lan  hma 

emaw, a lo chawr hmaa kah chite 
(pre  emergence),  hlo  chawr  hnua 
kah  chi  (post  emergence)  te  a 
awm bawk. Zir a ngai.  

 

1. Hman zat tur hriat a ṭul :  

 

- Hlo tûr (commercial product)- a 
a  tur  tak  (active  ingredient)  awm 
zat ( % ai).  

 

-  Hectare  khata  zauva  tûr  (ai
hman  atana  recommend  zat  (kg 
ai/Ha).  

 

- Kah tur ram zau zawng (Ha).

 

 

I hlo tûr hman tur zat chu :  

Q = RR x A x 100 

     C 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

Q  -  Hlo  tûr  mamawh  zat 

(kg/Ha)  

RR -   Hman  tûr  a  recommend 

dan rate (kg ai/Ha.)  

A   -   Hlo tûra kah tur zau zawng 

(Ha)  

C   -   Hlo tûr chak lam ( ai %)  
2. 

A  bur  thun  ngai  zat 

(Sprayer load) :  

A  hmasa  berin  hectare 

khata 

zau 

kah 

nana 

tûr 

chawhpawlhsa  litre  tam  lam 
sprayer  hmangin  chhut  chhuah 
phawt a ṭul a. Heta ṭang hian i bur 
chu vawi engzat nge thun khah a 
ngaih dawn i hre thei ang.  

Thunkhah  ngai  zat  =  Kah 

tur  zat  (litre/Ha)  A  kahna  bur 
dawn zat (litre) (capacity)  
3. 

Hlo  kahna  bur  khat  atana 

hlo tûr mamawh zat :  
Bur khata hlo tûr = Hectare khata 
hlo  tûr  mamawh  zat  (ml/gm) 
pawlh tur zat Hectare 1 a bur kah 
ngai zat  
4. 

Tûr 

mamawh 

zat 

tur 

chhutchhuahsa  chu  dik  takin  teh 
chhuak ang che.  

5. 

Tui 

pawlh 

tur 

zat 

chhutchhuahsa 

𝟏

𝟒

 

 bucket-ah  dah 

rawh.  
6. 

Bucket-a 

tui 

dahsaah 

chuan  tûr  pawlh  tur  chu  pawlh 
ang che. Tûr dah hmasa suh. Bur 
kha  a  eichhe  thei.  Tûr  chu 
powder  a  nih  chuan  hlo  kahna 
bura  dah  hmain  tui  tlemte  nen 
chawk 

tui 

hmasa 

rawh. 

Chutilochu  tui  chungah  a  lang 
mai ang.  
7. 

Tûr  leh  tui  chawhpawlh 

nan  hmawlh  (mau/thing)  chauh 
hmang rawh.  
8. 

Tûr  leh  tui  chawhpawlhsa 

chu a kahna burah chhung rawh.  
9. 

Tui  pawlh  tur  la  awm 

𝟑

𝟒

 

 

chu burah chhung leh rawh  
10.  

Tûr  leh  tui  chu  uluk  takin 

chawhpawlh leh rawh.  

Tûra  hlo  kah  hi  Loneitute 

tan  thil  har  leh  buaithlak  tak  a  ni 
a.  Kah  nat  lohvin  a  sawt  thei  si 
lova, kah nasat deuh lahin thlaiin 
a haw thei bawk si. Hlo tûr a nih 
tur  ang  taka  hlawka  hmang  turin 
loneituin a kah dan chiang taka a 
thiam a ngai. Hlawhtling taka hlo 
tûr kap turin :  

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

1.  

Khaw awmdan thlir hmasa 

rawh :  

Hlo  ṭiah  hnua  kah  chi  hlo 

tûrte  chu  khaw  ṭhat  niin  kap  la, 
hlo  ṭiah  hmaa  kah  chi  pawh 
ruahsur  mai  hlauhawm  loh  nia 
kah  tur  a  ni.  Chutilochu  ruahin  a 
tûrte  a  tleuh  fai  mai  ang.  Hlo  tûr 
kah  laiin  thli  tleh  dan  pawh  hriat 
thiam  a  ṭul,  hlo  tûrte  chuan  thlai 
dang a tihchhiat loh nan anmahni 
lamah  thliin  a  beng  tur  a  ni  lo. 
Chutiang pumpelh turin thli thawt 
laiin hlo tûrin kap suh.  
2.  

I  thlai  hmun  leh  a  vel  hre 

chiang rawh:  

I  tûr  kahin  a  bul  vela  thlai 

dang a tichhe tur a ni lo. 
3.  

Hlo  tûr  laka  fihlim  turin  i 

taksa  ven  a  ngai  a,  i  taksa 
venghim 

turin 

thawmhnaw, 

tarmit, kutkawr leh thildang inbel 
rawh.  
4.  

Tûrin a bawh loh nan che i 

hma siahah kap suh. Thlai dang i 

tûr  kah  haw  ve  thei  a  tihchhiat 
loh  nan  thli  thawt  loh  laiin  kap 
ang che. I kahna hmawr (nozzle)  
san  lam  a  ngai  rengah  lek  ang 
che.  1  ft.  vela  sang  a  tawk.  I  kal 
chak  lam  leh  i  kahna  bur  pres-
sure (i pump dan) pawh ngai reng 
rawh  se.  Mei  zu  bawk  suh  ang 
che.  
5. 

I kah zawhah i bur chu fai 

takin  sahbawn  leh  tuiin  tleuh  fai 
ang che.  
6. 

I kah zawh hnuah fai takin 

inbual  la,  i  thawmhnawte  pawh 
su fai vek ang che.  

Mizoramah  hian  hlo  tûr 

2,4-D,  Glyphosate  leh  Butachlor-
te kan la chhuak a. A  dang pawh 
a  tam.  Amaherawhchu,  hengte  hi 
i  han  hrechiang  deuh  teh  ang. 
Heng kah dan tur chhutchhuah sa 
hi a tlangpuiin a chunga kan sawi 
anga chhut sa a ni.  
1) 2,4-D  2) Glyphosate  
3) Butachlor 

Sl. 

No 

Hlo kahna bur 

Hlo tûr telh tur zat 

(ml emaw gm in) 

1. 

18 litres dawng 

2,4-D 

Glyphosate 

Butachlor 

90 grams 

145 ml. 

180 ml. 

2. 

10 litres dawng 

50 grams 

80 ml. 

100 ml. 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

 

Tehna  leh  bukna  ṭha  nei  lo  tan  thirfiante  (teaspoon)  khat  hi  5  gram 

emaw 5 ml-ah emaw a pawm theih mai ang.  

 

An chanchin tlangpui : 
1) 2 4-1) :  

1)   Hlo/Hnimhnah bial kah nana hman a ni. 

 

2)   Tuia thil ṭo, tuidawl leh patek thah nan a ṭha. 

(2,4-D 1 Kg  

3)   Thlai hnah bial leh hlai, maian, anṭam leh  

leh tui tin 12  

 

thildangin an haw ve. 

pawlh a tawk)  

4)   Thlai hnah tung, buh leh vaimimte pawhin tak lutuka 

kahin an haw thei 

 

5)   Hnim ṭiah hnu, a la no laia kah tur.  

2) GLYPHOSATE:  
(Litre 1 tui  

1)   Hlo/Hnim mai ni lovin thil tak leh thlai chitin tan Tel 

ṭin7 pawlh  

 

a hlaühawm, di hlo chauh a ni lo.  

a tawk)  

2)   Hnim ṭiah hlim emaw a chawrno laia kah tur. 

 

3)   Buh  hmuna  kan  hman  dawn  chuan  buh  tuh  emaw, 

phun hma emaw ngeia hman tur.  

 

4)  Khaw ṭhat laia kah tur.  

3) BUTACHLOR:  
1)   Hnim hnah tung leh bial kahna a ni.  
2)    Buh phun/tuh hnu vel, hnim la chawr hma sia hman tur.  
3)   Kah laiin lei a hnawng tur a ni a, mahse, tui a tling tur a ni lo.  
4)   Kahna hnuah tui kan khung duh a nih pawhin darkar 24 tal rial phawt tur 

a ni.  

5)  Thingtlang lova hman tur a nih chuan khaw ṭhat laia kah tur a ni. 
6)  Leilet  a ni emaw, thingtlang lo a ni emaw hnim chawr hma ngeia hman 

tur. Hnim chawr hnuah a thawk nep hle. 

Sl. 

No 

Hlo kahna bur 

Hlo tûr telh tur zat 

(ml emaw gm in) 

1. 

9 litres dawng 

2,4-D 

Glyphosate 

Butachlor 

45 grams 

70 ml. 

90 ml. 

2. 

5 litres dawng 

25 grams 

40 ml. 

50 ml. 

3. 

1 litres dawng 

5 gram 

8 ml. 

10 ml. 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

FU EICHHETU RANNUNG LEH FU NATNA 

LEH A ENKAWL DAN 

 

- C. Lalnithanga  

Asst. Plant Protection Officer,  

Directorate of Agriculture (CH)  

Mizoram, Aizawl  

 
A. FU EICHHETU RANNUNG :-  
1.  Tlumpi :   Tlumpi hian fu phum tawh a ei chhe ṭhin. Tlumpi laka ven 
nan  Fu  chi  chu  rannung  thahna  hlo  chi  khat  Chlorpyriphos  20EC,@  3ml 
leh tui litre 1 chawhpawlhah fu chi chu phum dawn niin darkar chanve (30 
minutes) chiah a, dah hul a, fu chi chu phum tur a ni.  

 

Fu  hmunah  sawntlung  a 

awm  chuan  laih  chhiat  tur  a  ni. 
Sawntlung hi tlumpi bu a ni.  

 

Rannung thahna hlo-a chiah 

tawh  fu  chi  phum  (lin)  lai  hian 
saranga  kut tuam tur a  ni a, kuhva 
ei loh tur a ni a, sahdah hmuam loh 
tur  a  ni  a,  mei  zuk  loh  tur.  Phum 
zawhah  fai  taka  sahbawn  leh  tuia 
kut sil a, tlaiah inbualfai tur a ni.  

 

2.  Fu khertu pangang :  
 

Fu  hi  a  zung,  a  bul,  a  chang 

leh  a  zik  hi  pangang  chi  hrang 
hrangin  a  kher  ṭhin,  a  kherna  lai  a 
zirin hming hrang hrang an vuah a 
ni.  

Heng  pangang  hi  a  pui 

(adult) 

chu 

lungphur 

thlahtu 

(moths) a ni a. A pui chu fu hnahah 
a  tui  a,  pangang  a  lo  keu  a,  chu 
chuan fu chu a zung, a chang leh a 
zikah  a  kher  a,  a  hnahah  a 
buhchium  a,  a  pui  a  lo  piang  leh 
ṭhin  a  ni.  February  -  October 
chhung hian fu khertu pangang chi 
hrang hrang hi a awm deuh ber.  

 

Fu khertu pangang suat nan 

chuan  rannung  thahna  hlo  - 
Carbofuran  3G  (Granules)  emaw 
Phorate  10G  (Granules)  emaw  hi 
hman  tur  a  ni.  Hetiang  rannung 
thahna  hlo  hi  chu  anṭam  chi  anga 
mum hri hre a ni a, tui nen pawlh a 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

ngai  ve  lo  a,  tui  nen  pawlh  miah 
loh  tur  a  ni.  Saranga  kut  tuam 
chungin  sawh  khat  lek  lek  kha  fu 
zik-ah  te,  a  kau  (a  hnah  invuahna 
lai) ah te thlak tur a ni a, fu bul (a 
zung kaihna) laiah thlak bawk tur a 
ni. Rannung thahna hlo thlak zawh 
hian  fai  taka  kut  sil  tur  a  ni.  Heng 
bakah  hian  lungphur  thlahtu  tui 
tichhe  thei  rannung  tha  (Biopes- 
ticides) 

Trichogramma 

japoni- 

cum chu fu hmunah chhuah tur a ni 
a,  Trichocard  3  hi  2.5  (1Ha) 
hmunah a tawk a ni.  

 

3.   Fu  tui  dawtu  :  Fu  tui  dawttu 
rannung  hi  chi  nga  (5)  a  awm  a, 
hengte hi a ni.  
(1)  Thlangdar  lu  zum  buang 

(Pyrilla perpusilla)  
(2)  Thlangdar  dum  (Blissus 
gibbus  F,  Macropes  excava-
tus)
  

(2)  Khuavang  chhinchhiah  ang 

rannung bet chi (Scale insects)  

(3)  Thlai  hrik  (Aphids)  (6)  Mealy 

bugs  

(5)  Maimawmte (mites)  
(7)  Ramkelchal (Wooly Aphids)  

 

 

Thlangdar  lu  zum  buang  hian 

March  -  November  chhungin  a 

note  (nymph)  leh  a  pui  (adults) 
hian  fu  hnah  hnuai  lama  fu  tui  an 
dawt  a,  a  hnahin  a  chhiat  phah 
ṭhin. A chang chuan hetianga fu tui 
an  dawtna  lai  a  hnahah  chuan 
hmuar  dum  (meihawl  dip)  ang  tak 
a lo ṭo ṭhin a ni.  

 

 

Thlangdar  dum  note  (nymphs) 

leh  a  pui  (adults)  hian  fu  a  zikno 
hlawm a mi leh a hnah kuangin fu 
chang an tuamna lai a (leaf sheath) 
mi hi fu tui an dawt ṭhin a ni. 

 

 

Maimawmte (mites) hi Ar hrik 

tiat  lek  lek,  ke  8  nei  an  ni  a,  fu 
hnah  hnuai  lamah  ril  an  zam  a, 
chumi phena awm  chung chuan  fu 
tui  an  dawt  a,  a  fu  hnah  a  seh  vek 
thei a ni.  

 

 

Fu  tui  an  dawt  vang  hian  fu  a 

lo  dang  (pale)  a,  a  ṭhang  ṭha  thei 
lova, kurtai a hlawk loh phah a ni. 

 

Khuavang  chhinchhiah  ang 

tak, rannung bial, dum buang deuh 
hi  fu  changah  a  bet  ṭeuh  ṭhin.  A 
tam tak tak phei chuan fu hnahin a 
tuam  hnan  lai,  fu  changah  hian  a 
bet khat tlat thei a ni. An che sawn 
thei lova, fu tui hnang an dawt ngat 
ngat a, fu tui a tlem phah a, kurtai 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

a hlawk loh phah a ni. A nu chu a 
bial  a  ni  a,  a  pa  erawh  chu  a  sawl 
thung  a  ni.  An  puitlin  hnuah  a  pa 
chuan  thla  a  siam  a,  a  thlawk  bo 
ṭhin.  A  nu  pakhat  hian  tui  400  a 
damchhungin  a  tui  thei  a  ni.  A  pa 
chu  ni  18-25  chhungin  a  tui  keu 
hnuah a puitling thei a, a nu chu ni 
39-46 chhungin a puitling thei.  

 

Thlai  hrik  (Aphids)  hian  fu 

zikno  leh  a  hnahno  a  mi  futui  an 
dawt ṭhin a ni.  

 

Fu tui dawttu ho suat nan fu 

khertu  pangang  suat  nana  hman 
ṭhin  Carbofuran  3G,  Phorate  10G 
te  a  ṭangkai  tho.  Heng  bakah  hian 
rannung thahna hlo, tui nena pawlh 
hnua  kah  chi,  Phosphamidon 
emaw  Dimethoate  emaw  kha  2ml 
leh tui litre khat chawhpawlha kah 
tur a ni.  

 

4.  Fu  zung  eitu  Vual  :  Vual 
thlahtu  chu  Sephung  buang  a  ni. 
Kum  khat  chhungin  vual  hi  vawi 
khat  chauh  a  piang  a.  Thlasik 
chhung  zawnga  lei  hnuaia  biru 
Sephung  buang  chu  ṭo  ruah  haw 
ṭan  tirh,  April  -  May-ah  a  lo  vak 
chhuak  a,  a  nu  leh  pa  an  inpawl 

hnuah  a  nu  chuan  a  tui  chu  fu 
hmun,  fu  zung  hnaihah  a  phum  ta 
a, June - July-ah a tui chu a lo keu 
a,  vual  a  lo  keu  ta  ṭeuh  mai  a, 
chung  vual  chuan  fu  zung  sin  chu 
an ei ta ṭhin a ni. July - September 
chhung  hian  vual  an  tam  duh  hle. 
September  -  October-ah  leiah 
bawk  vual  chu  a  buhchiumah  a 
chang  a,  tichuan  November-ah 
Sephung  buang  a  lo  chhuak  leh  ta 
ṭhin a ni.  

 

 

Vual  hian  fu  zung  leh  a 

kung  lei  chhunga  inphum  chin  an 
ei chhia, hei vang hian fu hi a ro a, 
a  thi  zui  ṭhin.  Vual  thah  nan  hian 
Carbofuran 3G leh Phorate 10G hi 
a  eng  emaw  zawk  zawk  hi  sawk 
khat  lek  lek  kha  fu  zung  hnaih 
leiah  phul  tur  a  ni.  Fu  ro  leh  thi  a 
awm chuan a bul lei chu lai ila, fu 
zung  awmna  vela  vual  awm  chu 
thah vek tur a ni.  

 

A  theih  chuan  zanah  fu 

hmunah  Petromax  emaw  Lalṭin 
(Khawnvar) 

emaw 

chhi 

ila, 

thing/mau  banah  a  hnuaiah  khai 
ila,  chawhtawlh  hung  ila,  tah 
chuan a khat lo deuhin  tui  dah ila, 
sahbon 

nuai 

phuan 

ila, 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

khawnvartui  tlem  telh  bawk  ila. 
Eng  lawma  rannung  chi  hrang 
hrang  thlawk  vel  chu  a  tawpah 
chawhtawlh  tuiah  chuan  an  lo  tla 
ang  a,  chung  rannung  chau  tawh 
chu vuakhlum tawh mai tur a ni.  

 

5.  Sazu  leh  Bui:    Sazu  leh  Bui 
hian fu an ei duh hle. Sazu chuan a 
chang leh a chang inkar hi an kher 
a, fu tui a tlem phah a, chutiang fu 
chu  her  pawhin  a  tui  chu  chhuan 
dik  a  har  an  ti.  Bui  chuan  fu  zung 
leh fu bul lei chhunga inphum chin 
hi a ei ber. Bui tlemte pawh hi suat 
vat  loh  chuan  fu  ṭin  khat  hmun  a 
zau  chu  ni  rei  vaklo  chhungin  an 
rauh thei a ni. Hei vang hian Sazu 
leh  Bui  hian  fu  an  ei  leh  ei  loh 
thlithlai reng tur a ni.  

 

 

A  ṭul  dan  a  zirin  Sazu  tûr 

chi hrang hrang a awm a, hman tur 
a ni. 

 

Sazu  suat  nan  :  (1)    Zinc 
phosphide  (Commando)  
:
  10gm 
leh  buhfai  pava  2  (500gm)  tela 
nuai mawm tawh nen chawhpawlh 
a,  antui  hawp  fiana  suak  2  zel 
lehkhaa fun a, chah tur a ni.  

 

 

Sazu  tûr  chah  nan  hian 

phulrua/raw  nal  chang  kar  tan  bun 
hman  a  ṭha.  Fu  hmunah  a 
chuklakin  hun  thluah  tur  a  ni.  Ţin 
khat  hmunah  hmun  30  velah  hung 
ila a ṭha.  

 

(2)  Bromodialone    concentrate  : 
(Roban/Ratol) leh buhfai pava khat 
(250gm) tela nuai mawm hnuah tûr 
nen  chawhpawlh  tur  a  ni.  A  hmaa 
mi  ang  bawka  fun  khatah  antui 
hawp fian hnih dah a, chah tur a ni. 
Sazu  kua,  sazuin  a  luahlai  a  awm 
chuan, a kua pakhatah fun khat zel 
chah tur a ni.  

 

(3)  Bromodialone  Cake  (0.005%)  
:
  A  tlang,  hman  nghal  theih  tura 
siamsa  a,  hmun  ruk  (6)-a  phel 
theih  turin  a  inrin  sa  vek  a  ni.  A 
hmaa  mi  angin  tlang  ruk  (6)-ah 
phel a, lehkhaa fun a, a kua leh raw 
chang chhungah chah mai tur a ni.  

 

 

Bui  hi  fu  leh  thlai  dang 

zung  ei  chi  a  ni  a,  leiah  pawnlang 
takin  kua  a  hreuh  a.  A  kua  laiha 
man theih a ni a, tui awm tam naah 
chuan an birh a, an man bawk ṭhin. 
Bui  thah  nan  chuan  a  kaw  urna 
Celphos  (Aluminium  phosphide) 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

10 


background image

hman  tur  a  ni.  Bui  kua  pakhatah 
Celphos  fun  khat  rang  taka  a  kua 
zen a, bun vat tur a ni a, rang takin 
bui  kua  chu  leia  hnawh  leh  nghal 
tur a ni.  

 

6.  Sakuh leh Sanghal :  
Wildlife  Protection  Act  dan  ang 
chuan  Sakuh  leh  Sanghal  hi 
thah/awh/kah  phal  loh  a  ni.  Fu  an 
ei  a  nih  chuan  hnawhkian  dan 
ngaihtuah  tur  a  ni  a,  an  hlauhte 
pawh  siam a, fu hmunah dah tur a 
ni.  

 

B  FU  NATNA:-  Fu  hian  natna 
chi  hrang  hrang  a  vei  ṭhin  a,  a  lar 
zual  leh  hlauhawm  deuh  chu 
hengte hi a ni:  

 

(1) Fu lairil sen (Red rot) : Fu chi 
tur  chu  a  lai  takah  zai  phel  a,  a 
dung  zawnga  a  sen  chiai  chuan 
natna hlauhawm tak (Red rot) a vei 

tihna a ni a, a chi atan hman loh tur 
a ni.  

 

(2)  Fu  lairil  kua  leh  sen  deuh 
(wilt)
 : Fu chi tur chu han zai phel 
la,  a  dung  zawng  leh  a  vang 
zawng,  a  bik  takin  a  chang  vela  a 
sen  a,  a  lairil  a  dung  zawnga  a 
kuak  (khuar)  chuan  a  chi  atan 
hman loh tur a ni.  

 

(3)  Fupar  dum  (smut)  :  Fu  par 
hrisel chu a var a ni a, a natna vei a 
nih chuan a par chu a dum vek ṭhin 
a ni. A par dum a awm chuan dim 
taka  sah  chhum  a,  halral  vek  tur  a 
ni. Fu par dum avang hian fu tui a 
tlem a, kurtai a hlawk thei lo a ni. 

 

 

Heng  a  chunga  kan  sawi 

natnate  hi  fuin  a  vei  a  nih  chuan 
tihdam  ngaihna  a  awm  lo  a  ni. 
Chuvang chuan natna vei sa, a chi 
atana  phum  loh  hi  inven  dan  ṭha 
ber chu a ni. 

 

FU CHIN HI EIZAWNNA TLAK A NI 

 

1.  Fu huan zau lam  

=  Ţin 1 hmun (1 acre) 

 

2.  Fu chi  

=  Fu pawl (Fu ṭial hi a awm na a, a thar  

 

  hlawk lo a, an duh tawh meuh lo) 

 

3.  Fu bul inhlat lam  

=  4 – 5 ft. 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

11 


background image

 

4.   Ţin khata fu chi ngai zat  =  1,7000 – 2,000 (A bi zing hi fu a indelh  
 

 

  thuah a, a tlu har lo) 

 

5.   Fu chi lak dan  

=  A ler lam, mit 2 pu, Fu tlawn khatah hian  

 

* Fu chi atan a bul lam

   

a ler lamah fu chi 2/3 a lak theih.

 

  

leh a lai lam a 

ṭha lo  

 

6.   Fu chi phum dan  

=  Bi khatah pakhat phum a, thuk vak loa  

 

 

  phum a, leia vur vek tur a ni. 

 

7.   Fu tlawn sei ṭha 10 – 15 herin a tui tin 1 a haw thei. 

 

8.   Fu tui, tel ṭin 1 (15 litres dawng)- a kurtai haw thei zat = 
 

 

  (1)  Fur-ah    = 2 kgs. 

 

 

  (2)  Ţhal-ah  = 4 kgs. 

 

 

  (3)  Average = 3 kgs. 

 

9.   Chhuan khata  

=  tin 10 

 

fu tui awm zat 

 

10.  Chhuan khata kurtai haw thei zat  
 

 

(1) Fur-ah   =  20 – 25 kgs. 

 

 

 

 

 

(Average  

=  22.5 kgs) 

 

 

 

 

 

(2) Ţhal-ah   =  30 - 35 kgs. 

 

 

 

 

 

(Average  

=  32.5 kgs) 

 

11. Kum khatah ṭin 1 hmunah chhuan 100 her thei ila 
 

 

= 100 x 27.5 kg  = 275 kgs. 

 

 

@ Rs. 40/- = Rs. 1,10,000/- 

 
 
12. Kurtai kg khat Rs. 40/- zelin hralh thei ta ila, kum khat chhunga pawisa 
lakluh chu –  
 

 

= Rs. 275 x Rs. 40/- 

 

 

= Rs. 1,10,000/- 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

12 


background image

 

13. Kum 5 chhunga sum lakluh hisap  

= 1,10,000 x 5 

 

 

   

 

= Rs. 5,50,000/- 

 

 

   

(Cheng nuai nga leh sing nga) 

 

 
 

FU ENKAWL NANA INSENSO TURTE 

 
(i) 

A hmun vahna 

(ii) 

A khur laihna 

(iii) 

A chi lakna leh a chi man 

(iv) 

Hnim tûr man leh a kahna tha emaw, natna damdawi man 

(v) 

Rannung thahna hlo leh thlai 

(vi) 

Hlo thlawhna 

(vii)  Her dawna fu sahna 
(viii)  Fu her khawl man, Bawng khawl emaw Diesel engine 
(ix) 

Fu tui chhuanna thleng 2 tal 

(x) 

Kum thum hnuah fertilizer – Urea, DAP, MOP. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

13 


background image

F

UR 

T

HLAI 

A

IA 

T

HLASIK 

T

HLAI 

C

HIN

 

M

ANHLANA 

K

AWNG 

H

RANG 

H

RANGTE

 

 

- R. Lalrinawma, 

Agriculture Extension Officer, 

i/c Plant Quarantine Station, Zokhawthar 

 

Mizoram  hian  sik  leh  sa  hun  bi  pathum  kan  nei  nachungin;  Zoram 

fachuam Loneitu ten kan hriat thiam theih zawkna turin, Fur leh  Ţhalah te 
kan ṭhen rih phawt mai ang a, kan ram leilung pawh tlangram leh phaiah te 
ṭhenin kan thupui hi han luhchilh teh ang. 

 

1.  SIL LEH SA THU-AH : 

―Ram  lumah  mihring  an 

thatchhia‖  tih  chu  phat  rual  a  ni  lo. 
Khua  a  lo  lum  a,  mihring  min 
tinguai  a,  hnathawh  chakna  kan  nei 
lova,  kan  thawh  chhunah  pawh  kan 
chau hma bik ṭhin. Chutiang bawkin 
Fur lai hi boruak lum hun lai a ni a, 
thatchhiat  a  zual  duh  deuh  bik.  Tin, 
Fur  laiin  zing  ni  chhuak  a  ṭan  ṭhat 
loh chuan feh hrehawmna belhchhah 
turin  those,  vangvat  leh  rannung 
dangte  huangtau  hun  lai  a  nih 
avangin  hnathawh  a  hrehawm  bik 
ṭhin a ni. 

 

2.  LEILUNG 

SAWNGBAWL 

KAWNGAH : 

Fur  lai  chuan  leilung  a  hnawngin  a 
ban  a,  khawih  a  hrehawm  bakah, 
Terrace siam fel tawh sa tuihawkin a 
hawrh  chhiat  vek  chang  a  tam  mai. 

Chuvangin  sum  sen  tawh  sa  a 
thlawna  a  luan  ral  chang  a  awm 
bawk  ṭhin.  Phaizawlah  phei  chuan 
Fur  laiin  Buh  tih  loh  thlai  chi  dang 
chu  a  chin  theih  loh  tlangpui.  Ţhal 
lai  chuan  leilung  a  tuihul  a,  khawih 
a  nuam  bik  ṭhin  a;  hna  thawh  tur 
suangtuah  mek  laia,  ni  chhuak  a  lo 
ṭang  at  mai  hi  chuan  min  tithatho 
ṭhin a ni. 

 

3.  THLAI 

TUI 

MAMAWH 

THU-AH  :  Thlai  chi  hrang  hrangte 
hian  tui  mamawh  tawh  bithliah  an 
nei  ṭheuh  nachungin,  a  tlangpui 
thuah  khawcheng  leh  ruahbawhawk 
sur  ṭhin  hi  thlaiin  an  ngeih  lo 
tlangpui  a,  tlem  tea  a  khawt  tawka 
sur  seng  seng  hi  thlaiin  an  ngeih 
zawk. Khua a lo chen a, hun rei tak 
boruak  lum  leh  hnawng  a  lo  awm 
hian  natna  hrik  tam  tak  a  lo  insiam 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

14 


background image

a,  thlai  ṭhenkhat  chu  a  tilawngin, 
thlai ten an chhiatpui ṭhin a ni. Ţhal 
lai erawh chuan thlai mamawh tawk 
chauhin  tui  a  pek  theih  a,  thlaiin  an 
ngeih bik a ni. 

 

4.  RANNUNG  LEH  NATNA 
HRIK  :  
Sawi  tawh  angin  fur  lai 
hian  boruak  a  lumin  a  hnawng  a, 
chu  chu  rannung  leh  natna  hrik 
inthlahpun  nana  thil  remchang  a  ni 
a, thlawhhmaah an huangtau hun lai 
a  ni.  Leia  rannung  leh  natna  hrik 
nung ho pawh fur khaw hnawng leh 
lumah  hian  an  inthlahpung  chak  a, 
boruak  lumah  chuan  an  ṭhangduang 
a,  pawi  an  khawih  thei  hma 
tlangpui. 

 

5.  THLAI  HRALHNA KAWNG-
AH

 

Fur laia thlai, ruah nan hlim te, 

a huha kan seng te, a huh bawka kan 
tel/pack  hian,  boruak  lum  leh 
hnawngin  an  chiah  a,  reiloteah  a 
ṭawih  duak  zel  mai  a,  hmun  hla 
deuha  phurh  kual  dawn  phei  chuan 
harsatna  a  awm  ṭhin  a  ni.  Ţhal  lai 
erawh chuan, boruak a rovin a vawt 
a,  a  tiṭawih  ṭhintu  Fungus-te  an  che 
chak lova, rei zawk a dah  ṭhat theih 
a,  hla  tak  takah  chhe  lovin,  a  to 

zawkna  hmunah  te  a  phurh  kual 
theih ṭhin. 

 

6.  THLAI MAN A TO HUN LAI 
A  NI  :  
Mizoramah  chuan  Fur  lai 
May-August  thla  chhung  hi  thlai 
hnah 

leh 

rah 

hrangah 

kan 

hnianghnar hun lai  a ni a, a hralhna 
rate  pawh  a  hniam  tlangpui  ṭhin. 
Ţhalah erawh chuan ringthar thlai a 
lo rem tawh a, tin, a nawlpuiin chet 
kan  lak  loh  hun  lai  a  nih  hlawm 
avangin,  tui  lak  nena  ṭangkawp  thei 
tan  chuan  man  man  taka  hralh  tur, 
Ţhal thlai hlawk takin a thar theih a 
ni. 

 

7.  HLO  THLAWH  :  Zoram 
loneitutena  harsatna  kan  tawh  lian 
tak leh tha la hek ber chu hlo thlawh 
hi a ni. Furah chuan ruahtui a tam a, 
leilung  a  hnawng  a,  hlo  chi  hrang 
hrang  an  ṭiakin  an  ṭhangduang  a,  a 
hun taka thlawh loh phei chuan thlai 
an  dip  chhiain  hlohna  nasa  tak  a 
thlen  ṭhin.  Ţhal  chuan  hlo  ṭiak  a 
tlem  a,  a  ṭiak  chhun  pawh  an 
ṭhangduang  lova,  hna  a  tlem  a,  mi 
pakhatin hmun zau deuh pawh hneh 
takin a enkawl theih ṭhin. 

 

8.  LEIŢHA  LEH  THLAI  DAM-
DAWI  HMAN  THU-AH  :  
Fur 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

15 


background image

laiin  rannung  chi  hrang  hrang  leh 
natna  hrik  an  huangtau  a,  ruahsur 
hnuaiah  thlai  venhimna  dawdawite 
kan  hman  tho  tho  a    ṭul  ṭhin.  Kan 
hmang 

zo 

chiah 

tihah 

ruah 

bawhawkin a nuai zui leh a, a thawh 
tur ang a thawh hmain a tlengfai leh 
mai  ṭhin  a;  Loneitu  tan  hlohna  a 
thlen  phah  ṭhin  a  ni.  Tin,  leiṭha  kan 
hmante  pawh  tuihawkin  a  tleuh 
bakah tam tak chu lei chhungrilah a 
put ral ṭhin. Furah hlo a ṭhangduang 
a,  kan  leiṭha  hmante  an  lo  ei  a, 
thlaiin  a  ṭhatpui  tur  tawk  an  ei  ve 
hman 

ṭhin  lo.  Ţhalah  chuan 

damdawi  hman  ten  an  tawh  tur  ang 
an  thawk  hmkan  ṭhin  a.  Leiṭha  kan 
hmante pawh an luangral lo tih theih 
tluk a ni. 

 

9.  THLAIIN  CHAKNA  A  PAI 
THU-AH  :  
Mi  thil  chik  mi  chuan 
Fur  an  ai  chuan  ṭhal  an  a  hang  tui 
zawk an ti ṭhin a, hei hi a chhan chu 
furah chuan thlaiin tui a pai tam a, a 
chhunga chakna leh tui proportion a 
inthlau a, a hanna a nep kan ti ṭhin a 
ni. 

 

10.  RAM 

LEILUNG 

HMAN 

ŢANGKAI ZAWK NAN : Fur  - 

thlai  chauh  chinga  ṭhala  kan  ram 
neihte kan dah awl leh mai mai ṭhin 
hian  nasa  takin  kan  chhungkuaah 
nghawng ṭha lo a nei thei. Fur thlai a 
tawp  rualin  kan  chhungkaw  sum 
hnar  a  chat  lak  a,  ṭhal  chhung 
zawngin  kan  awm  awl  mai  mai  a, 
awm  mai  mai  chuan  engmah  a 
thawhchhuah 

theih 

si 

loh 

a, 

thawhchhuah  a  awm  loh  chuan 
chhungkua  a  ṭhang  thei  lo  tih  chu  a 
chiang reng a ni. 

 

 

Heng  kan  sawi  bakah  hian 

Fur  thlai  chin  aia  Ţhal  thlai  chin 
manhlana  kawng  dang  pawh  a  la 
awm  thei  awm  e.  Kei  zawng  furpui 
hnuaia  khawdurina  a  tur  chunga 
those  leh  vangvatte  nena  han 
inbenberek hi hrehawm ka ti hran lo 
nain;  ṭhal  khaw  eng  no  ngial  mai 
hnuaia  boruak  thiang  kak  mai  leh 
zing  daifim  dawnga  thlai  chawrno 
hnap mai hmuh hlan nghakhlel hian 
ka  helhhawlh  ṭhin  a.  He  hun 
thawveng  leh  hlawk  zawka  thar 
theihna hun ṭha hi dah awm mai mai 
lovin, ṭhal thlai chin i uar deuh deuh 
ang u. 
 
 
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

16 


background image

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 


background image

KAN HUAN THIAI CHINTE HI KAN HRIAT 

CHIAN A TUL VE TAWH EM ? 

- Samuel Lalliansanga,  

Agril. Extension Officer.  

 

Khawvel thiamna a lo sang chho zel a, tun hmaa TV leh Computer, 

mi lian ho chauhvin an neih theih emaw kan tih pawh tunah chuan in tinah 
hmuh tur a awm deuh ta vek mai. Kan khawsak dan a lo danglam chho zel 
a,  kan  thil  ei  leh  kan  huanthlai  chin  thlengin  thiamna  (Technology)  hrang 
hrangin  min  deng  chhuak  vel  mek  zel  bawk.  Chutih  lai  chuan  Agriculture 
Technology lamah han  en ve thung ta ila, tun  hmaa kan hriat ngai loh thil 
hmuhchhuah hrang hrang a lo awm chho a. Mizorama kan la chin  ve  ngai 
miah  loh  (Oil  Palm,  Rubber,  Anthurium,  Stevia,  Hybrid  var.,  Hybrid  Rice 
etc.)  ten  kan  ram  an  rawn  thleng  ve  ta  zel  bawk  a,  tun  hmaa  zopa  tih  dan 
ṭhin anga buh  ching ringawt lo deuhvin tunah  chuan eng nge hlawk ang?, 
eng nge ka huan tan ṭha ang? tih thlengin kan ngaihtuah thiam chho ve zel 
bawk a, state naupangte mah ni ila hma kan sawn chak hle a ni.  

 

Hetia  Technology  hrang 

hrang  kan  hman  chhoh  rnek  lai 
hian  kan  thil  chinte  (Thlai/thei/ 
pangpar  etc.)  kan  zir  chian  a,  kan 
hriatchian a hun ve tawh hle bawk 
a  ni.  Green  House  Technology-te 
pawh  kan  uar  chho  ṭan  a, 
amaherawhchu,  eng  thlai  nge  kan 
chin  dawn  tih  kan  hriat  chian  loh 
chuan  awmzia  a  nei  thei  dawn 
chuang  lo  a  ni.  Mizoramah  hian 
tunhma  aṭanga  tun  thlenga  kan 
chin  uar  em  em  heng  sawhthing 
angte  hi  a  chin  dan  (Technology) 

chu tumah zawh ngai lovin kan hre 
deuh  vek  ang.  Amaherawhchu, 
natna/rannungin  a  lo  tichhe  ta  a,  a 
eng  rannung  vang  nge/eng  natna 
vang  nge  tihte  hi  loneitu  kan  nih 
pawn  kan  hriatchian  a  hun  ve  tho 
tawh 

ni. 

Rannung, 

thlai 

eichhietute,  natna  thlai  tichhetute 
hian  puan  hun  bik  leh

 

thlai  ei 

chhiat  hun  bik  an  nei  vek  a,  heng 
hunah  te  hian  kan  thlaite  kan  ven 
ṭhat a, kan enkawl ṭhin a ngai a ni.  

 

Tun  hma  chuan  mautam 

hun  lai  hi  thlai  engmah  ṭhat  theih 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

17 


background image

loh hun tia sawi an tam a, rannung/ 
natna  a  puang  a,  engpawh  ching 
ila,  a  ṭha  ngai  lo  ti  hiala  sawi  an 
tam mai. Mautam kum a liam ta a, 
kan thlai natna/rannung thlai tichhe 
ṭhinte an la awm reng tho si a, kan 
zirchian a, kan hriatchian ve zel a, 
tuna loneitute ṭhenkhatin buaina an 
neihna  thlai  ṭhenkhat  han  tarlang 
ila.  

 

Sapthei  :  Sapthei  hi  kum  reife 
tawh aṭanga Mizorama kan lo chin 
tawh  a  ni  a,  amaherawhchu,  tun 
kum  6  kalta  vel  aṭang  mai  khan  a 
huana  siam  (large  scale  culti-
vation) kan tilar chho ta a. He thei 
hi  Brazil  aṭanga  khawvel  puma 
chin darh a ni a, ram vawt deuh leh 
hmun  zo  deuh  tuifinriat  level 
(MSL)  aṭanga  tlangsang  deuha 
chin  chi  a  ni.  India  ramah  phei 
chuan  hmun  zo  deuh  heng  Nilgiri 
Hill, 

Wyand, 

Kodaikanal, 

Shevroys,  Coorg  and  Malabar, 
Himachal 

Pradesh, 

Manipur, 

Nagaland,  Sikkim  leh  Mizoram  te 
hi  an  china  hmunte  chu  an  ni  mai 
awm e. Mizoin sapthei kan han tih 
bik  (Passiflora  edulis  fedulis)  hi 
kan  chin  tam  berte  chu  an  ni  a, 
sapthei  eng  kan  tih  hi  (Passiflora 

edulis  f.flavicarpa)  hi  a  rah  chu  a 
lian  zawk  a,  amaherawhchu,  kan 
ching  uar  lem  lo  zawk.  Sapthei 
hmun  tur  kan  vat  a,  a  zamna 
sawrkar ṭangin kan dawng a, banril 
kan  phun  leh  a,  ṭhenkhat  chuan 
kum 2-3 thleng ṭha takin kan ching 
a, amaherawhchu, hmun tam takah 
sapthei  kung  vuai  leh  thi  report  a 
tam ta mai. India ramah a ching an 
tlem  avangin  Research  lam  a  tlem 
hle  a,  report  mumal  hmuh  tur  a 
awm  mang  meuh  lo.  Amaherawh-
chu,  mizoram  tan  chuan  kan  thlai 
pawimawh ber a nih miau avangin 
kan zirchian viau a ṭul tawh a ni. A 
natna tlanglawn deuhte han tarlang 
ve ta ila.  

 

Natna hrik hrang hrang te :  
1. Fungal natna te:  
(a)  FusariumWilt  :
  He  natna  hi 
khawvela  sapthei  ching  ram  hrang 
hranga  an  buaina  lian  a  ni.  A  hrik 
hi  leiah  hun  rei  tak  a  awm  thei  a, 
Sapthei kung a lo thih hnuah pawh 
leiah  hun  rei  tak  an  awm  theih 
avangin  control  har  tak  leh  khrih 
tak  a  ni.  Fusarium  hi  chi  hrang 
hrang  a  awm  a,  heng  hrik  ho  hi 
thlai  tam  tak  tichhetu  an  ni  bawk. 
Thei kan chin ṭhin aṭanga kan thlai 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

18 


background image

chin  (vegetable)  thlengin  he  hrik 
hian  an  bei  a,  leia  awm  an  nih 
avangin  a  zung  aṭangin  an  bei  a, 
thlai chaw kalna ber (xylem) tibuai 
a, a kung an ti vuai a, an thi ta mai 
ṭhin  a  ni.  Kan  thei  chin  tam  takte 
leh vegetable kan chin tam takte an 
bawm thei. Kan sawi tak ang khan 
heng  Fusarium-te  hi  chi  hrang 
hrang an awm a, Florida (USA) ah 
te,  Mauritius  leh  Zimbabwe-ah  te 
chuan  Fusarium  solani  hi  sapthei 
suattua  report  a  ni  a,  Hawaii-ah 
erawh  chuan  a  dang  deuh  chi 
Fusarium  xysporum  f.sp.Passi-
florae
 report a ni thung.  

 

Mizoram ah :  

 

Sapthei  huan  4  vel  aṭangin 

sapthei  na  (diseased)  sample  kan 
en ve a, chungah chuan Fusararium 
hril  hi  hmuh  vek  an  ni  hlawm. 
Amaherawhchu,  location  1  chauh 
aṭanga  lak  a  nih  avangin  eng 
Fusarium  species  hi  nge  kan 
sapthei  huan  eichhetu  ber  tih 
zirchianna  a  la  awm  chiah  lo  a, 
survey neiha zirchian ran a ṭha hle 
mai.  

 

 
 

(b)  

Phytopthora spp : 
He  natna  hrik  pawh  hi 

hlauhawm 

tak 

ni 

bawk. 

Phytopthora  ho  hi  heng  Alu 
(Potato) ṭam hri kan tih thlen theitu 
hi  an  ni  a,  amaherawhchu,  Alu 
beitu  leh  sapthei  tichhetu  hi  an 
species  a  dang  thung.  He  natna  hi 
hmuhchhuah  a  nih  chuan  control 
theih  a  ni  thung.  Sapthei  hrik  bik 
chite  chu  Phyrtophthora  nicoa-
tianae
  leh  parasitica  Phytopthora 
nicotianae
  var  an  ni  tlangpui. 
Khawvel  hmun  hrang  hrangah 
pawh  report  a  awm  nual  tawh 
bawk. Zimbabwe Sapthei huan tam 
takah  he  natna  hi  report  a  awm  a, 
tin,  Fusarium  leh  he  hrik  hian 
sapthei  a  beih  chuan  rang  takin 
sapthei kung an ei thi mai ṭhin a ni. 
Sapthei  kung  bul  lampangahte  an 
bei  a,  a  zung  thlengin  an  bei  a,  an 
ro  ta  mai  ṭhin.  A  hnahah  te  leh  a 
rah te pawh an bei tho bawk a ni. 

 

Mizoram ah :  

Sapthei 

disease 

(na) 

sample-ah  a  bikin  a  hnahah  te 
natna  ang  hi  chu  hmuh  a  ni  a, 
amaherawhchu,  Phytopthora  ho  hi 
awlsam  taka  culture  (khawi  mai 
theih) an ni lova, Isolation (finfiah) 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

19 


background image

ti  tur  chuan  Media  hranpa  a  ngaih 
avangin  finfiahna  chiah  a  la  awm 
lo.  Eng  ang  Phytopthora  species 
ho  hian  nge  kan  sapthei  hi  bei  a, 
eng hunah te nge an puan tihte kan 
zirchian  a,  Epidemiological  study 
mumal  tak  kan  neih  chuan  a 
control dan mumal tak a siam theih 
ang.  

 

(c) 

Septoria  leaf  spot  :  He 

natna 

hrik 

pawh 

hi 

natna 

hlauhawm  tak  an  ni  tho  mai.  A 
hnahah  te  leh  a  rah  an  bei  ṭhin  a, 
hetia sapthei hnah an beih chuan a 
hnahte a ti ro a, tin, a rah (a kawr) 
ah  sawrbawk  an  siam  bawk  ṭhin. 
Septoria  hrik  ṭhenkhat  hi  Tomato 
natna hlauhawm taka ngaih a ni a, 
leiah  an  awm  avangin  a  control 
mai a harsa a, a buaithlak hle ṭhin. 
Sikkim-ah  report  a  awm  tawh  a, 
WWW.sikkimAgrisnet.org 

ah 

pawh khan  sapthei natna an  neihte 
leh a enkawl dan tlem a zawng chu 
a  hmuh  theih  tho  bawk.  Leia  an 
awm  avang  hian  heng  hrik  hi  kan 
huanah  an  awm  palh  a  nih  chuan 
sapthei ching reng lovin thlai dang 
chin mai a ṭha, a chhan chu sapthei 
kunga  an  awm  chhung  kha  chu 
chaw  an  hmu  dawn  a,  chuvangin 

leia  inthlahpung  chi  an  nih  miau 
avangin  awlsam  taka  thah  vek 
theih an ni si lo a, a hrikin a beihna 
hnah emaw kung emaw pawh paih 
mai lova hal ral a ṭha ber.  

 

(d)  

Alternaria spp :  

He natna pawh hi Sapthei ching ho 
ramah chuan report deuh vek  a ni. 
Ramdangah chuan he natna hrik hi 
Alternaria passiflora vanga awm a 
ni  a,  amaherawhchu,  India  rama 
report  ṭhenkhatah  chuan  he  natna 
hi  Alternarua  macrospore  leh 
Alternaria alternate vanga report a 
awm bawk. A hnah a bei a, a hnah 
an  puitlin  hmain  a  titla  chiam  ṭhin 
bawk.  Tin,  Sapthei  zarte  pawh  a 
bei  thei  tho  bawk  a,  a  zar  la  no 
deuhte  kha  a  eichhia  a,  a  hnah  a 
tihtlak  vak  ṭhin  avangin  a  rah  a 
tlem phah ṭhin. 

 

(e) 

Pythium 

spp. 

Leh 

Rhizoctonia  solani  :  Heng  hrik 
pahnih  hian  a  kung  bul  lam  leh  a 
zung  an  bei  ṭhin.  A  kung  bul  an 
eichhia  a,  a  zung  an  bei  a,  an 
tiṭawih a, sapthei kung a thi ta mai 
ṭhin a ni. Pythium-ah pawh species 
hrang  hrang  a  awm  a,  India  rama 
report 

awm 

tawhah 

chuan 

Rhizoctonia  solani  hi  he  (collar 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

20 


background image

rot)  sapthei  kung  bul  eichhetua 
report chu a ni bawk. Leia awm an 
ni a, a kung bul lam aṭangin an bei 
ber ṭhin. 

 

2.  

Bacteria natna :  

(a)  Ralstonia solanacearum : 

He  natna  hrik  hi  natna 

hlauhawm ve ang reng tak, control 
har  tak  bawk  a  ni.  Kan  ramah 
pawh 

heng 

kan 

Tomato, 

Bawkbawn,  hmarcha  tivuai  a, 
thattu  ber  hi  a  ni.  He  natna  hrik 
bakah  hian  heng  xanthomonas 
axonopodis 

te, 

Pseudomonas 

syringae 

pb. 

Syringae 

te 

Agrobacterium 

tumefaciens 

te 

pawh hi report a awm bawk. Heng 
bacteria 

natna 

hoah 

hian 

Xanthomonas 

axonopodis 

leh 

Pseudomonas 

syringae 

pv. 

Passiflorae  te  hi  hlauhawm  zuala 
sawi an ni. Sapthei hnah an bei a, a 
rah  thlengin  an  tibuai  ṭhin.  Kan 
ramah  pawh  Ralstonia  Solana-
cearum hi hmuh a ni tawh bawk.  

 

3. Nematodes natna :  

Nematodes-te  hi  changpat 

ang  deuh,  te  tak  te  leia  awm  an  ni 
deuh  ber.  Foliar  nematode  an  tih 
(thlai kung lama awm an awm ṭhin 
bawk).  Sapthei-te  hi  Nematodes 

hian  an  tibuai  nasa  em  em  a,  a 
bikin kan han sawi tak Fusarium te 
leh  Ralstonia  hrik  angte  khi 
Nematode-in  sapthei  zunga  kua  a 
han  hreuh  khan  an  tan  thil 
remchang  tak  a  ni  ta  a,  Nematode 
awm  tamna  hmunah  heng  natna 
bik  hi  a  zual  ta  ṭhin  a  ni. 
Nematodes 

hoah 

chuan 

Meloidogyne  incognita  leh  Meloy-
dogyne arenaria te, Roty-lenchulus 
reniformis  te,  Heli-cotylenchus 
SPP,  TYIenchorhynchus  spp
  te  hi 
report 

lar 

zualpuite 

an 

ni. 

Mizoramah 

hian 

Nematodes 

lampang  report  engmah  a  la  awm 
lo  a,  sapthei  chauh  lo  pawh  kan 
thlai  chin  hrang  hrangte  eng 
Nematodes ho hian nge bei ṭhin tih 
thlenga  kan  zir  chian  ve  a  hun 
tawh hle a ni. Heng Nematodes ho 
hian  sapthei  zungah  sawrbawk 
(Root knot) an siam a, a zung ṭhan 
dan  an  tibuai  a,  a  kung  thlengin  a 
tuar phah theih a ni.  

 

4. Virus natnate :  

Thlai 

dang 

ang 

thoin 

Sapthei-te hi virus natna chi hrang 
hrang  hian  an  bei  ve  tho  a, 
khawvel  hmun  hrang  hrangah 
pawh  heng  natnate  hian  sapthei 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

21 


background image

chingtute tan buaina tam tak a siam 
a  ni.  Heng  zingah  hian  Poty  virus 
an tih hi report a tamin sapthei tan 
pawh  a  hautthlala  awm  ber.  Poly 
virus  zingah  hian  Passion  Fruit 
woodiness 

virus 

(PWV) 

leh 

Cowpea  aphid  borne  mosaic  virus 
(CABMV)  te  hi  a  hlauhawm  zual 
bika  ngaih  an  ni.  He  natna 
saptheiin  a  lo  kai  chuan  a  kung  a 
ṭhang thei tawh ngai lova, a hnah a 
ṭial ruan a, a sawrbawk bawk a, rah 
chhuah mumal lovin a kung a thi ta 
mai  ṭhin  a  ni.  Heng  natnate  hi 
Anṭam  hrik  kan  tih  ang  chi 
(Aphids)  ten  an  thehdarh  tlangpui 
a,  chuvangin  he  natna  vendan 
kawngah  Epidemiological  study 
mumal  tak  kan  neih  a  ngai  tawh  a 
ni.  

 

Engtin nge kan tih tak ang ?  

 

Tunah  chuan  kan  ramah 

pawh  sapthei  huan  Hectare  zawng 
chuan a sing dawn lai kan lo nei ta 
a, a ṭhenin kan ching pung mek zel 
bawk.  Amaherawhchu,  a  manage-
ment  mumal  tak  kan  siam  loh 
chuan a tam hri kan han tih mai chi 
ang hian kan sapthei hmun ṭha tak 
tak hi a ei hlum zel mai dawn a ni. 
Khaw 

hrang 

hrangah 

sapthei 

chingtu  Loneitu  mangang  an  awm 
ṭan  ta  zeuh  zeuh  a,  a  rah  lah 
MIFCO-ah kan hralh theih mai thil 
chin  a  awlsam  tak  mai  a  ni  si  a. 
Amaherawhchu,  a  chin  dan  leh 
enkawl dan mumal tak kan siam si 
loh  chuan  sum  tam  tak  kal  ralna 
leh  tha  tam  tak  sen  thlawnna  a  ni 
thei dawn a ni.  

 

Sawi tawh ang khan he thei 

hi  India  ramah  hmun  tlemteah 
chauh  a  ṭhat  duh  avangin  a  bikin 
North  East-ah  tih  loh  chuan  a 
hmun  liana  siam  an  awm  mang 
lova, tin, a natna chungchangah te, 
a  enkawl  dan  Technology  hrang 
hrangah  te  pawh  Scientific  Study 
mumal  taka  neih  a  tlem  em  em 
bawk  si  a.  Hemi  a  nih  avang  hian 
Department  lam  pawhin  theihtawp 
a chhuah a, hma a lak  a ngai tawh 
tak  zet  a  ni.  Mizoramah  chuan 
ICAR  Kolasib  Centre  khuan  kum 
2004-2007  chhung  khan  thlem  a 
zawng  an  ti  a,  chu  pawh  Sapthei 
eng  leh  Sapthei  pangngai  kolom 
(grafting)  chungchangah  a  ni. 
Horticulture  Scientist  awm  ṭhin 
Kundan  Kishore-a  khan  Indian 

journal  of  Agriculture  Science. 
2009  (6)  :  472-475
-ah  he  an 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

22 


background image

research  tih  chungchang  hi  a 
published  a,  experiment-ah  hian 
Sapthei 

eng 

hi 

zunglam 

(Rootstock)-ah 

an 

hmang 

a, 

Sapthei  pangngai  a  kung  (Scion) 
atan  an  hmang  thung  a.  An  kolom 
hun  hi  kum  khat  chhungin  hun 
hrang  hrangah  an  ti  a,  kolom 
hlawhtlin  dan  te,  a  rah  a  danglam 
dan te an tilang a ni. A enga pawh 
chu  nise,  Sapthei  eng  (Yellow 
variety)  te  hi  heng  kan  han  sawi 
tak 

natna 

hrang 

hrang 

leh 

Nematodes  thlenga  natna  ngam 
bik/do  thei  bik  an  ni  a,  khawvel 
hmun  dangah  pawh  research  an  lo 
ti nasa tawh a, India ramah pawh  

Indian  Institute  of  Horticulture 
Research  (IIHR),  Hessaraghatta 
lake  post,  Bangalore-ah  research 
an  ti  nasa  a,  sapthei  variety  hran 
pawh an siam tawh bawk a ni.  

 

Khawvel 

hmun 

hrang 

hrangah  he  thei  tui  hi miin  an  duh 
a,  India  ramah  lah  Northeast-ah 
chauh  a  ṭha  thei  bawk  si.  Loneitu 
tam  takin  an  ching  pung  mek  zel 
bawk  a,  Quality  planting  materials 
ṭha tak nena hma kan lak a, a natna 
hrang  hrangte  leh  a  eichhe  theitu 
rannungte  keimahni  ngeiin  kan 
hriat chian hi a hun tawh hle a ni. 

  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

23 


background image

THLASIK VAIMIM TAM ZAWK 

I THAR ANG U 

- Lawmsanga  

SDAO, Tlabung.  

 

Agriculture lama hlawhtlinna pawimawh tak chu HUN HMAN DIK 

hi a ni. Engpawh ruahman ila ṭan hun, chin hun, phun hun, seng hun a awm 
vek a, a hun taka thil ti lova, kan tlai hret fo hi chuan kan beisei angin kan 
hlawhtling pha lo fo ṭhin. Thil tih reng renga eng emaw rokhawlhna avanga 
tlai  hi  chu  ngaihthiamawm  mahse,  thlai  chin  tlai  erawh  chu  pawi  tak  a  ni 
thung. Thufingin ‗Time is money‘ a tih hi a dik ngawt mai.  

 

Kum khat chhunga June leh 

October 

thlate 

hi 

ngaih 

pawimawhawm  ka  ti,  hemi  thla  lo 
thlen  dawnte  hian  ka  rilruah  nasa 
takin  ka  lo  inbuatsaih  ṭhin  a, 
loneitute  hian  hemi  thla  hi  engtin 
nge  hun  an  hman  ṭhin  aw  tih  ka 
rilruah  a  lo  lut  fo,  duh  ang  thala 
hmang  lova  liam  mai  turte  hi 
uiawm  ka  ti  ṭhin.  June  thlaa  thlai 
phun hi chu thingtlangpa pawhin a 
ṭhat bikzia a hai lo, tin, thlasik ṭan 
tir October-a thlai chin pawh a ṭhat 
zia hriain nasa takin a inruahman a 
ngai.  

 

Awle,  kan  thupuiah  lut 

tawh  ila  -  Vaimim  hi  thar  tam  tur 
chuan  a  chin  hun  dik  leh  enkawl 
dan  dik  a  ngai  a.  Fur  Vaimim  hi 
chu  ruahtui  thuah  a  sawi  lawk 

theih  ṭhin  loh  avangin  a  chinna 
hmun thuah harsatna a awm thei a, 
thlasikah  erawh  chuan  chutiang 
harsatna a awm ve lo, chuvangin a 
hmun  buatsaih  leh  thil  dangte 
pawh  a  hun  takah  ruah  tih  buai 
lohvin  a  chin  mai  theih  ṭhin.  Tin, 
thlasik vaimim hi khaw vawh deuh 
laia  chin  a  nih  avangin  thlai 
eichhetu  rannung  leh  natna  lakah 
an him tlangpui a, senso inang rau 
rauah  fur  vaimim  ai  chuan  thlasik 
vaimim  hi  a  thar  tam  zawk  daih 
bawk.  

 

A  nih,  engvangin  nge  thlasik 
Vaimim  chu  a  thar  tam  zawk, 
eng nge a chhan ?  

 

1.  Thlasik  lai  chuan  Vaimim 
kung  kha  tuiin  a  chiah  reng  lova, 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

24 


background image

leiṭha  kan  pekte  pawh  luangral 
lovin  a  eiral  a,  tin,  a  vui  hmain  a 
kung  a  hnawng  ve  lo  bawk. 
Thlasik Vaimim chuan nisa (nieng) 
a  dawng  ṭha  em  em  a,  nikhatah 
darkar  7-9  te  a  dawng  a,  hei  hi 
thlaiin a ngeih phah em em a ni.  

 

2.  Thlasik  lai  chuan  zan  boruak 
vawt  hi  Vaimimin  a  ngeih  em  em 
bawk a. Tin, Vaimim hnahte hi an 
len  ṭhat  avangin  a  chaw  siam 
chhungte a lo rei a, hei hian a thar 
a lo tam phah ṭhin.  

 

3.  Kan  sawi  tawh  angin  thlasik 
boruak  hi  Vaimim  tan  a  ṭha  a, 
leiṭha kan pekte pawh riral mai mai 
lovin  a  dawng  ṭhain  a  hmang 
ṭangkai  em  em.  Leiṭhate  hi  thlai 
chaw an ni a, thlaiin chaw a ei ṭhat 
chuan a tih tur chu ṭhan uak uak a, 
a tawpa rah ṭeuh a ni mai.  

 

4.  Fur  lai  chuan  boruak  vawt  leh 
boruak  hnawng  (boruak  ro)  hi 
heng  thlai  eichheitu  rannungte  leh 
natnate  hian  an  duh  lova,  thlai  a 
him phah.  

 

5.  Fur  laia  ruah  avang  leh 
rannungte  laka  harsatna  awm, 
thlasik  laiin  a  awm  em  em  loh 
avangin  Vaimim  bi  awl  pawh  a 

tlem ta bik a,  hei hian  a tithar tam 
lo thei lo.  

 

A chinna hmun ṭha :  
 

Thlasik  Vaimim  hi  vur  tlak 

lohna  hmunah,  dai  tamna  hmun  si 
hi  a  chinna  hmun  ṭha  ber  a  ni. 
Boruak  lum  dan  a  duhzawng  chu 
degree  12

0

C  aia  sang  ni  se, 

chutiang ang boruak chu kan rama 
luiruamte hi duhthusam a ni. Kum 
tin khua hi a lum tial tial a, thlasik 
khawvawt lutuk pawh  kan nei thei 
mang  tawh  lo,  lehlamah  thlasik 
thlai tan a lo ṭha tial tial zawkah ka 
ngai thung.  

 

A  chin  hun  :  Sawi  tawh  angin 
thlai  chin  hun  dik  taka  chin  hi 
hlawhtlinna a ni a. Vaimim pawh a 
hlawk  ti  ṭhin  mah  ila,  a  hun  taka 
kan  chin  loh  chuan  a  thar  hlawk 
chuang  lovang.  Vaimim  chin  hi 
October-10  -    November  hi  pelh 
loh  hram  tum  tur  a  ni.  Chin  tlai 
vaih chuan natna pakhat Common 
Rust
  a  tam  sauh  ṭhin.  A  chi 
mamawh  zat  chu  20-22  Kg/Ha  a 
ni.  

 

 

Hmun 

ṭhenkhatah  phei 

chuan  an  ching  hma  a,  thlasik 
chhungin vawi 2 te an thar hman.  

 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

25 


background image

Fertilizer  (Leiṭha)  chungchang: 
Hei,  kan  Sorkarin  fertilizer  hman 
pawh  a  lo  ruahman  leh  ta  hi 
lawmawm  ka  ti,  chaw  ber  pek  tur 
kan  neih  theih  chuan  hlawhtlin  a 
harsa  lo  turah  ngai  ila.  Thlasik 
Vaimim  chuan  fertilizer  a  hmang 
ṭangkai hnem a, chemical fertilizer 
bakah  leiṭha  dang  -  ran  ek  aṭanga 
siam  manure  te,  changpat  hmanga 
siam vermicompost te, hnim ṭawih 
aṭanga  siamte  hman  ṭangkai  ngei 
ngei tur a ni. Heng leiṭha (manure) 
te nena ṭan tlan hian a thar ṭha duh 
bik  tih  hria  ila.  Fertilizer  pek  zat 
tur  chu  NPK-120:60:40  Kg/Ha  a 
ni. Fertilizer-te hi hetiang hian pek 
tur a ni.  

 

1.  Chin hmain - Nitrogen hmun 4-

a  ṭhena  hmun  1  (30Kg)  leh  P 
leh K a vaiin.  

 

2.  Khup thleng vel a nihin  
    - Nitrogen hmun 2 (N-60 Kg)  

 

3.  A  par  tuamtu  hnah  a  lo  lanin- 

Nitrogen  a  bang  hmun  1  
(N- 30Kg)  

 

Heng  fertilizer-te  hi  a  kung 

aṭanga  ft.  chanve  vela  hlaah  pek 
tur a ni a, a hnahte hi leiṭha al tawh 
tir loh hram tur a ni.  

A kung awm thei zat –  

Thlasik 

Vaimim 

hi 

tlangpuiin inchi 8 (18 cm) danah a 
tlara  chin  tur  a  ni  a,  a  tlar  leh  tlar 
inkar  chu  2  ft  (60  cm)  ni  se. 
Hetiang ang taka bi awl awm miah 
lova  kung  1  zel  tih  dinin  kung 
90,000  vel  a  awm  thei  a,  hetianga 
chin  theih  chuan  a  thar  ṭha  tawk 
viau dawn tihna a ni.  

 

Tui pek -  

Tui  pek  hi  a  pawimawh 

khawp  mai,  thlasik  lai  chuan  tui 
vawi 4-6 tal pek ngei ngei tur a ni. 
Pek  dan  tur  chu  hetiang  hi  ni  thei 
se.  

 

1. A kawm a insiam hma ni 20-25 

danah - vawi 2 tal  

 

2.  A  par  laiin  -  vawi  1 (hei  hi  pek 

ngei ngei hun a ni)  

 

3. A par zawhah - vawi 2  

 

4. A fang insiam ṭanah - vawi 1  

 

A seng hun –  
Thlasik Vaimim hi khaw vawh laia 
chin  a  nih  avangin  a  ṭhang  muang 
a, 

January 

chawhnu 

aṭangin 

February  inkar  vel  hi  a  ṭhan  chak 
hun  a  ni.  A  fangte  a  lo  sak  deuh 
hunah seng mai tur a ni. 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

26 


background image

SBI-AH KA ZU TRAINING VE A 

C. Lalnithanga  

Asst. Plant Protection Officer  

Directorate of Agriculture (CH)  

Aizawl.  

 

Ka  ṭhianpa,  Agriculture  Department-a  thawk  officer  zinga  thil  chik 

mi,  ukil  ni  mai  awma  an  sawi,  thil  hrechiangkuang  duh  mi  leh  pa  ti 
chetchawt,  Pu  Lalthanzuala,  SMS  (Agro)  nen  Sugarcanc  Breeding 
Institute  (SBI),
  Coimbatore-ah  24

th

  –  31

st

  August,  2010  chhung  hian  fu 

chin, enkawl leh thar hlawk dan chungchang ―Scientific Crop Management 
Practices  for  Increased  Sugarcane  Productivity‖  tih  kan  zu  training  ve  a. 
Min zirtirtu Scientists rual ho an thiamin an chanpual ṭheuh an hneh hlawm 
bawk a, kan training chu a manhlain kan hlawkpui hle. He lamah chauh a ni 
lo,  khulamah  pawh  ka  ṭhianpa  nen  chuan  kan  hun  hman  chhung  zawng 
zawhna zawt tam ber kan la zu ni ta zel a. Europe, America leh South East 
Asia lamah te pawh kan hotute angin kal ve thei phei ila chu zawhna zawt 
tam pawl kan la ni zel mahna.  

 

Inbuaisaihna  :-  SBI-a  training-na 
tur hi ka ṭhianpa chuan a hmain fein 
a  lo  tifel  der  tawh  a.  (A  tirah  min 
hrilh  lo  a,  mi  sawm  bawk  si  lo). 
India  ram  state  tin  aṭangin  training 
turin 

Agriculture 

Department-a 

thawk  lai  Officer  pahnih  zel  tirh 
theih  a  ni  a.  SBI  ho  website-ah  ka 
ṭhianpa hming chu training tur zinga 
a lan fe hnu 2

nd

 August, 2010, khan 

ruaibut  tak  chungin  ka  ṭhianpa 
chuan a ruala kal tura mi duh leh tak 
thut avangin ka training ve theih nan 
thuneitute  hnenah  ka  hming  leh 

nihnate leh ka kal ngei a ṭul chhante 
ziakin  a  theh  phei  ve  leh  ta  chawt 
mai a. A reh vang vang a, kal ve tur 
awma  ka  awm  ve  mai  hnuah  pawh 
phalna lehkha a chhuak thei ta hauh 
lo mai a. Secretariat lama hmelhriat-
te  kan  biak  fel  hnuah  17

th

  August, 

2010  chuan  SBI-a  ka  training  ve  an 
phalna  order  a  lo  chhuak  ta  hlauh 
mai  a.  Tichuan,  a  rang  a  rangin  Rel 
ticket  leh  thlawhna  ticket  te  kan 
buaipui  nghal  char  char  a.  Railway 
Out  Agency-ah  ka  ṭhianpa  ṭhianpa 
leh chhawng a lo thawk

 

hlauh mai a, 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

27 


background image

theih  ang  tawkin  Kolkata  aṭanga 
Coimbatore  kal  Rel-ah  te,  Kolkata 
aṭanga Chennai kal Rel-ah te kan kal 
duh  ni  leh  kan  hawn  duh  ni  te,  a 
ticket  awm  leh  awm  loh  rei  fe  min 
zawn sak hnuah pawh kan hmu zo ta 
chuang  1ova.  Tihngaihna  dang  a 
awm tak ngang loh avang leh SBI-a 
training ngei chu ṭul hlea kan hriat si 
avangin  insenso  huam  tak  chungin 
thlawhnaa  kal  mai  kan  tum  ta  a. 
Railway  Out  Agency  aṭangin  bak-
lengin  Quality  Tours  &  Travels, 
Chanmari-ah  kan  tlan  thla  a,  ka 
ṭhianpa  nena  kan  hmelhriat  inṭawm 
chuan Aizawl to Kolkata, Kolkata to 
Chennai  leh  haw  lama  kalna  tur 
thlawhna  remchang  leh  chuan  man 
tlawm min zawn sak ta a. SBI-a kan 
training  hun  nang  ngei  turin  kalna 
tur  fel  takin  min  ruahman  pui  ta  a, 
kan 

thaw 

huai 

mai 

ni. 

Amaherawhchu, 

keini 

ang 

chinchang hre lo leh Kolkata  thleng 
bak thlawk ve thei ta lo chu Kolkata 
aṭanga 

Chennai 

thleng 

thlawh 

phalna  Secretariat  lama  thuneitute 
dil zai kan rel leh ta a. Kan Director 
chuan  phur  takin  lehkha  min  ziah 
sak  a.  Ka  ṭhianpa  nen  chuan  hotu 
lian  leh  thuneitu  sang  zawkte  hmu 
kualin,  a  ṭulnate  hmaichhan  ngeia 

kan  hrilhfiah  zel  hnuah  GAD-te 
phalna  nghak  chungin  kan  liam  san 
ta  a  ni.  Kan  training  zawh  hnua 
Aizawl  kan  rawn  thlen  chuan 
Kolkata  to  Chennai  leh  haw  lama 
thlawhnaa  thlawh  phalna  Order 
(No.A.33023/1/2008-AGR  of  26

th

 

August,  2010)  chu  a  lo  chhuak  fel 
der  tawh  a.  Kan  Department-a 
hotute  leh  Secretariat  lama  kan 
hotute  leh  min  buaipuitute  zawng 
zawng  chungah  kan  lawm  em  em  a 
ni.  

 

Kan  kal  ta  a:-  Kan  tum  lawk  ang 
ngeiin  21

st

  August,  2010-ah  chuan 

Lengpui Airport aṭangin Kingfisher-
in  Kolkata  panin  kan  chhuak  a, 
tluang  takin  Kolkata  kan  thleng  a. 
Hemi  ni  hian  Lengpui  Airport 
aṭanga  thlawk  tur  Indian  Airlines 
thlawhna  chu  an  beisei  angin  a 
thlawk  lo.  A  tuk  22

nd

  August,  2010 

chuan  Kolkata  aṭangin  Chennai 
panin  Jet  Airways-in  kan  kal  a,  a 
chhungah 

chuan 

Kingfisher 

thlawhna  ang  lo  takin  ei  leh  in  chu 
an  zuar  a,  mahni  duh  zawng  zawng 
lei mai tur a ni. Mizoten chaw leh a 
hmeh kan tih ang lam chu an zuar lo 
a, thingpui, coffee, cold drinks leh a 
hmeh  chhang  chi  hrang  hrang  an 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

28 


background image

zuar  ber  a  ni.  Chennai  Airport  kan 
thlen lai hian ruah a sur nasa hle a, a 
lo  reh  duk  mai  a,  tichuan,  Taxi  lain 
hemi  ni  la  laa  Coimbatore  kalna  tur 
Bus  ngaihtuah  turin  Koyambedu 
lam kan pan ta a. Vanneihthlak takin 
zan  dar  8:30-a  chhuak  tur  Bus  a  lo 
awm  hlauh  mai  a,  ticket  kan  lak 
hnuin  Bus  Station-a  an  chaw 
zawrhte  eiin  kan  bus  chhuah  hun 
nghakin kan  ṭhu ta char char a. Zan 
dar  8:30-ah  chuan  Chennai  aṭangin 
Coimbatore 

panin 

Bus-in 

kan 

chhuak a, zanlaiah kawng lakah kan 
chawl  a,  chaw  zawrhna  dawrah 
chaw  ei  kan  tum  a,  an  ṭawng  kan 
thiam  si  lo,  atta  hlai  tui  lo  zet  leh 
Rosum  Sambar  min  pe  a,  a  tui  lo 
kan ti hle mai. Ka  ṭhianpa chuan an 
chawhmeh  chu  tui  inna  steel  no  te 
chuan in a tum a, mahse, an phal der 
lo.  

 

Tluang takin Coimbatore chu 

23

rd

  August,  2010  zing  8:00-ah  kan 

thleng  a,  SBI  panin  Taxi-in  kan  kal 
leh  nghal  a,  SBl  chu  Tamil  Nadu 
Agriculture 

University 

Campus 

phenah, kil ang reng takah hian lian 
vak  lovin  a  lo  inhung  ve  pap.  Gate 
Duty  kan  biak  fel  hnuah  Scientist 
Home-ah  kan  innghat  a.  Scientist 

Home-ah 

chuan 

hranpaa 

khualchhawn  mumal  an  dah  loh 
avangin  Mr.  Raju,  Caretaker  leh 
Head  Cook  ni  kawp  chuan  min  lo 
dawngsawng  a,  kan  awmna  room 
turte an tih fel hnuah ka ṭhianpa nen 
chuan kan insuan lut a, ground floor 
Room  No.  5-ah  kan  awm  a.  Kan 
inbual 

fai 

a, 

muangchangin 

breakfast  kan  ei  a.  SBI  kan  thlen  ni 
hi  Kerela-a  chengte  tan  kût  ni 
―Onam‖ a ni a, office an chawl vek 
a,  kan  training  tur  chungchangah 
tumah  biak  tur  an  awm  lo  a, 
Scientist  Home-a  Notice  Board-ah 
pawh 

kan 

training 

prog-

ramme/schedule  a  intar  miah  lo  a, 
ka ṭhianpa nen chuan mak kan ti hle 
mai.  Amaherawhchu,  ei  leh  in  leh 
riahnate  a  awm  avangin  lungawi 
takin kan awm a.  

 

Sugarcane 

Breeding 

Institute 

(SBI)  :-  SBI  hi  kum  1912-ah  din  a 
ni 

a. 

bul 

ṭantu 

chu  

Dr.  C.  A.  Barber,  British  mi  a  ni  a, 
Director  hmasa  ber  a  ni.  Ani  hian 
India ram pumpuiah Fu a para, a rah 
theihna  awmchhun  chu  Coimbatore 
chauh  hi  a  ni  tih  hetih  lai  hian  a  lo 
hriat  avangin  SBI  pawh  hi  a  tira  an 
dinna  hmunte  tih  len  belhin  tun 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

29 


background image

thleng hian an chhunzawm chho ta a 
ni.  Dr.  C.  A.  Barber-a  lo  pension 
hnu  chuan  Sir  T.  S.  Venkataraman- 
a  hoin  SBI  chu  a  kal  chho  leh  ta  a, 
tichuan, 01.04.1969-ah chuan Indian 
Agricultural 

Research 

(ICAR), 

Govt.  of  India,  hnuaia  Research 
Station  pakhatah  a  awm  ta  a  ni.  A 
din  tirh  aṭang  hian  India  ram  leh 
khawvel  hmun  hrang  hrang  aṭangin 
fu  chi  hrang  hrang  (varieties)  an 
lakhawm 

a, 

ramhnuai 

mi 

phairuang  leh  pumphir  chi  hrang 
hrangte  an  lakhawm  bawk  a. 
Mizoram  fu  chi  hrang  hrang  leh 
phairuang  lam  chi  pawh  chi  hrang 
52 lai an la chhuak ve tawh a ni.  

 

SBI-a an hna pui leh a dinchhante 
chu hengte hi a ni:-  
(1)  Fu chi ṭha, thar hlawk,  tui ngah 

leh  thlum  pai  tam  chin  chhuah 
a,  State  danga  Fu  chi  ṭha  siam-
chhuak tura an hmalakna ṭanpui.  

(2)  Fu  chin  dan  ṭha  zawk,  thar  tam 

dan  leh  fu  eichhetu  rannung, 
natna leh tichhetu dang laka ven 
dan  ṭha  zawk  hmuchhuak  tura 
zirchian.  

(3)  Fu  chi  hrang  hrang  a  riral  zel 

loh  nana  lakkhawm,  enkawl,  a 

ṭhat  dan  zirchian,  ziaka  vawn 
ṭhat, humhalh, vawn ṭhat.  

(4)  Fu  chungchanga  thiamna  thar 

ber  thehdarh,  a  ṭul  anga  rawn 
theiha  awm,  leh  fu  ching  zel 
tura  mihringte  thiamna  chhawr 
ṭangkaia tihhmasawn zel.  

 

SBI  hnuaiah  hian  Regional 

Centre pakhat chu Karnal, Haryana-
ah  a  awm  a,  Research  Centres 
pahnih Kannur leh Agali, Kerel-ah a 
awm bawk a ni. SBI-a an hotupa ber 
chu Dr.  N.  Vijayan  Nair, Director a 
ni  a,  amah  nen  hian  Scientist-90, 
Technical 

Officer 

Staff-82, 

Administration  lama  thawk-41  ,  leh 
Supporting  Staff  106,  an  vaiin 
thawktu 319 an awm mek a ni. SBI- 
a  Department  hrang  hrang  awmte 
chu hengte hi a ni.  

 

(1)  Crop Improvement  
(2)  Crop Production  
(3)  Crop Protection  
(4)  Statistics  
(5)  Extension  
(6)  Library  

 

Heng 

department 

lian 

hnuaiah hian Laboratory changtlung 
tak  a  awm  vek  bakah  Museum  ṭha 
tak a awm bawk a ni. 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

30 


background image

SBI-ah  hian  Scientist  ten  Fu 

chi  hrang  hrang  a  par  aṭangin  an 
inthlahpawlhtir  a,  fu  chi  thar,  ṭha 
zawk  leh  thar  hlawk  zawk  tam  tak 
an  siamchhuak  tawh  a  ni.  Kan 
hriatreng  tur  chu  Fu  chi  ṭha,  thar 
hlawk  kan  tih  hi  ―Hybrid‖  vek  a  ni 
a,  India  ram  hmun  hrang  hrang 
aṭanga  an  ram  bial  ngeih  tur  fu  chi 
ṭha  an  duh  chu  SBI-ah  an 
inthlahpawlhtir  phawt  hnuah  an 
State-ah  an  ching  pung  a,  loneitute 
an  chin  tir  leh  ṭhin  a  ni.  Kan  sawi 
tak  ang  khan  India  ramah  SBI-ah 
chauh Fu a parin a rah thei a, hmun 
danga  fu  ching  tur  chuan  fu  chang 
(sett  cane)  tho  kha  fu  chi  atan  an 
hmang  ṭhin  a  ni.  SBI  aṭang  hian  fu 
chi  hrang  (varieties)  tam  tak  an  pe 
chhuak tawh a ni. SBI hi awm lo ta 
se India ram zau taka mihring cheng 
zawng  zawngte  hian  hnianghnarin 
chini  kan  ei  phak  lo  ang  SBI-a 
Scientist-te thawh hi ram pumah  mi 
tinin kan chhawr mek a ni.  

 

Training kan ṭan :- Ni 24

th

 August, 

2010 (Tuesday) chuan ṭan hun pawh 
hre  chuang  lovin  India  ram  hmun 
hrang  aṭanga  training  tura  kalte 
Administrative  building,  SBI  chu 
kea  kalin  breakfast  ei  zawhah  kan 

pan  chawt  mai  a,  Course  Director 
chu 

vainu 

te 

kher 

khawr  

Dr.  T.  Rajula  Shanthy  a  ni  a,  Audi-
torium-ah  chuan  lut  turin  min  hrilh 
a, Agril. Committee Room ang hian 
dawhkan  sei  tak  kan  ṭhut  hual  a, 
Power  Point-a  lecture  pekna  tur 
hmanrua  a  awm  vek  a,  an  screen 
pawh  switch  an  hmet  zeuh  a,  a 
inpharh  nghal  duai  mai  a,  teaching 
Aids chu an nei changkang hle mai. 
Keinin 

Agriculture 

Conference 

Hall-a  tihpui  leh  training  a  awm 
apianga  kan  tih  ziah  ṭhin  VIP  leh 
Director-te  sawma  a  hawnna  hun 
ropui  leh  mawihnai  taka  kan  hman 
ṭhin  ang  hi  ṭul  an  ti  ve  lem  lo  a  ni 
teh chek ang chu, Auditorium-a kan 
ṭhut  fel  hnu  chuan  Course  Director 
leh  SBI  Director  an  rawn  lut  a, 
Director  chuan  lecture  a  pe  nghal 
hmiah  mai  a,  ngun  takin  kan 
ngaithla  a,  a  lecture  zawhah  kan 
hming,  nihna  leh  state-te  min  zawh 
angin  kan  sawi  diat  diat  a,  a  tawk 
der mai. A ṭan ni hian officer 12 kan 
kal  a,  a  hnuah  an  lo  kal  belh  zeuh 
zeuh  a,  a  tawpah  kan  vaiin  mi  16 
kan tling ta a ni. He Course hi India 
ram state hrang hrang aṭanga officer 
thawk  lai  mi  20  tan  a  ni  a,  India 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

31 


background image

hmarchhak  aṭangin  Pu  Lalthanzuala 
nen chauh kan kal a ni.  

 

Kan  zirlai  :-  Kan  training  chhung 
hian  Inrinni  leh  Pathianni  tih  lohah 
chuan  breakfast  ei  zawh  aṭangin 
class  kan  kal  char  char  a.  Scientist 
ten  an  subject  tur  thlan  bik  atan 
lecture  an  pe  a,  an  chanpual  ṭheuh 
an hneh bawk a, a bengvarthlak ṭhin 
ngei  mai.  A  kar  lakah  zawhna  kan 
zawt  a,  kan  sawi  ho  bawk  a.  A 
changin an subject nena inzawm chu 
lecture  zawhah  Practical  class  kan 
nei  nghal  zel  a,  a  bik  takin  ka  tuina 
lam  ve  -  fu  eichhetu  rannung  leh 
natna  hrang  hrang  phei  chu  a  ―tak‖ 
ngei  en  chuan  a  chiang  thei  ngei 
mai.  Ka  ṭhianpain  SBI-a  training 
tura  an  kal  hmaa  a  buaipui  SSI 
chungchang erawh chu an sawi lo a, 
lecture  topic  zingah  a  tel  lo  a.  SSI 
aia changkang zawk virus natna laka 
fihlim  fu  chi  ṭha  siam  chhuah  nan 
Tissue  Culture  Laboratory  chang-
tlung tak an nei a, chu chu kan tlawh 
a,  a  bengvarthlak  ngei  mai.  Fu  zik 
no,  a  chang  chungnung  ber  bul  chu 
pan  te  tein  an  hlai  thla  a,  chu  chu  a 
mamawh  zawng  chaw  ṭha  awmna 
darthlalang  thei  chhungah  an  dah  a, 
fu  a  lo  ṭiak  a,  chu  chu  darthlalang 

bur  lian  zawkah  an  suan  leh  a,  a 
bika siam, Air Conditioned room-ah 
an  dah  a,  a  eng  em  em  mai  a,  tah 
chuan  a  ṭhan  len  chak  dan  a  zirin  a 
lian  hmasa  apiang  chu  pot-ah  lei 
dahin Green house chhungah an dah 
leh  ta  ṭhin  a  ni.  Darthlalang  bur, 
YMA  no  tiatah  pawh  fu  ṭiak  eng 
emaw zat a ṭo thei nia.  

 

Fu chi ṭha chi hrang hrang te, 

fu  inthlahpawlhtir  dan  te,  fertilizer 
pek  dan  te,  a  eichhetu  rannung 
rulhut leh natna laka ven dan te, tui 
pek  dan  te,  leilung  buatsaih  dan  te, 
fu  hmuna  hnim  suat  dan  te,  bio-
fertilizer siam dan te, leilung-a thlai 
chaw  awm  zat  leh  lei  thur  leh  thur 
loh endik dan te, fu a par dawna par 
lo tura enkawl dan te, fu tui tak leh a 
dal  endik  dan  te,  fu  ching  uar  zel 
tura  loneitute  zirtir  dan  te  leh  thil 
dang tam tak kan zir a ni.  

 

Chini 

siamna 

hmunpui 

kan  

tlawh  :-    Ni  28

th

  August,  2010  hi 

Inrinni a ni a, a hmaa an lo ruahman 
lawk  angin  hemi  ni  hian  India  ram 
pumpuia  chini  siamna  hmunpui 
(Sugar  Factory)  ṭha  ber  pawla  an 
ngaih  chu  tlawh  turin  breakfast  ei 
zawhah  Bus-in  kan  tlan  vang  vang 
a,  darkar  4  lai  kan  tlan  hnu  chuan 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

32 


background image

chini  siamna  hmunpui,  BANNARI 
AMMAN  SUGAR  FACTORY  kan 
thleng  a,  Mr.  J.  H.  Chandran,  Cane 
Development  Officer  chuan  min  lo 
dawngsawng  a.  Min  hruaitu  SB1 
Scientist  zinga  a  junior  pawl  Dr. 
Puthiara  Prathap  ho  chuan  chini 
siamna hmunpuia hna an thawh dan 
kawng hrang hrang kan tlawh a. He 
Sugar  Factory  hi    kum  1986  khan 
din  a  ni  a,  chini  4,000  tonnes  siam 
chhuah  theihna  a  ni.  Amaherawh-
chu, chini siam tur hian fu seng hun 
lai nghah a ngai a, fu hi a thlum tak 
tak  hun,  kum  lamah  chauh  seng  a 
nih  avangin  August-March  chhung 
chauh  hian  chini  an  siam  a,  April-
July chhung hian chini siam nan fu a 
awm  loh  avangin  Factory  pawhin 
hna a thawk meuh lo  a ni. 

 

He  Factory-ah  hian  chini  an 

siam bakah a fufe (Bagasse) aṭangin 
Current  (Power)  an  siam  chhuak 
bawk a, chu chu anmahnin an hman 
ṭangkai  bakah  State  sawrkar-in  an 
lei  sak  bawk  a  ni.  Fu  hi  loneitu  an 
thlanbikte hnen aṭang chauhin an lei 
a, loneitute pawhin rinawm takin an 
inremna  angin  he  Factory-ah  chauh 
hian an fu thar an hralh bawk a. Kan 
tlawh laia fu tlawn an leina man chu 

quintal  khat  Rs  172/-  a  ni.  He 
Factory-hian  fu  chingtute  hnenah 
Biofertilizers  te,  Biopestieides  te, 
fertilizer te, pesticides te an pe a, an 
inlaichinna a ṭha em em a ni. Fu hi a 
variety a zir te, a chinna ram boruak 
Sik  leh  sa  a  zir  leh  a  chinna  leilung 
leh  enkawl  dan  a  zirin  fu  tui  aṭanga 
chini  haw  thei  zat  hi  India  ram 
hmun hrang hrangah a inang lo nuai 
mai  a.  Fu  tui  aṭanga  chini  an  siam 
hlawk  theihna  ber  chu  Maharastra 
State  a  ni  a.  Tamil  Nadu  State-ah 
hian fu tui aṭanga chini haw thei zat 
hi  a  tlem  bik  a,  chuvangin  an  State 
hi ―Low Sugar Recovery Zone‖ an ti 
a  ni.  Tamil  Nadu  State-ah  chuan 
chini  hi  dawr  pangaiah  kg  khat  
man chu Rs 23/- a ni a, Retailer kan 
tih  mai  Public  Distribution  System 
dawrah chuan chini kg khat man chu 
Rs 14/- a ni.  

 

Bannari 

Amman 

Sugar 

Factory  hian  chini  siamna  bakah 
Higher 

Secondary 

School 

te, 

Bannari  Institute  of  Tecnology, 
(Engineering  College)  te,  Bannari 
Granite  Factory  te  an  nei  bawk. 
Granite  lungpui  lian  tak  tak  chu 
khawlin an thiar sawn a, khawlin an 
zai  a,  khawlin  an  nuai  mam  a,  a 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

33 


background image

ropuiin a hmuhnawm hle mai. Heng 
hi kan tlawh hnuah chuan  kan vaiin 
chaw chhun min buatsaih sak a, kan 
eipuar tlang hle.  

 

Sugar  Factory  atan  hian 

Petrol  renchem  nana  pawlh  tur 
Biofuel  an  tih  ―Ethanol‖  siam  theih 
a  ni  a,  mahse,  India  ramah  chuan 
sawrkarin Ethanol siam a la phal lo. 
USA-ah  chuan  vaimim  aṭangin 
Ethanol  an  siam  a,  petrol-ah  an 
pawlh  a,  khawvela  oil  reserve  ngah 
ber ni si, tun aṭangin an inren thiam 
bik hle a ni.  

 

Fu hi a va pawimawh em!  :- India 
ram  hmun  zau  zawkah  chuan  fu  hi 
kum  tin  an  chingthar  ziah  a, 
Mizoram angin vawi khat chin, kum 
4-5  chhung  an  ring  ve  ngai  lo. 
Khawvelah hian fu hi ram 120-ah an 
ching a, kum 2009-10 chhunga chini 
siam  beisei  zat  chu  159  million 
tones  a  ni.  Khawvela  chini  an  siam 
zawng zawng 80% hi fu aṭanga siam 
a  ni  a,  a  bak  20%  chu  anṭam  chi 
khat,  buluih  ang  tak  Sugarbeet 
aṭanga  siam  a  ni  thung  a  ni. 
Khawvelah  Brazil-ah  fu  an  ching 
nasa ber a, 5.343 million hectares-ah 
an ching. Australia ramah fu an thar 
hlawk  ber  a,  hectare  khatah  fu  84.1 

tonnes  an  thar  a  ni.  India  rama  fu 
chinna  ram  zau  zawng  chu  4.5 
million hectare a ni a, fu thar hlawk 
dan  chu  hectare  khatah  (average 
productivity) 68 tonnes a ni. Fu chin 
tamna  state  lian  zualte  chu,  Uttar 
Pradesh,  Maharashtra,  Karnataka, 
Tamil  Nadu  leh  Andhra  Pradesh  te 
hi an ni a, heng state 5 aṭanga fu leh 
chini  thar  chhuah  zat  hi  India  ram 
puma  an  thar  90%  lai  a  tling  pha  a 
ni.  Uttar  Pradesh  hian  fu  hmun  an 
nei  zau  hle  a,  India  ram  puma  fu 
chinna  45%  chu  he  state-ah  hian  a 
awm  a  ni.  Chini  siam  tam  lamah 
chuan Maharashtra a chungnung ber 
a, State mal khaia fu thar hlawk ber 
chu  Tamil  Nadu  a  ni  a,  hectare 
khatah 108 tonnes an thar a ni.  

 

Tuna  India  mipuite  chini 

mamawh  zat  chu  kum  khatah  23 
million tones a ni a, kumkhata chini 
an  siam  theih  zat  chu  20  million 
tones  a  la  ni  chauh  si  a.  Hei  vang 
hian  kan  mamawh  zat  kan  thar 
chhuah 

loh 

avangin 

ramdang 

aṭangin chini châwk luh a ngai a ni. 
Kum  2025-a  India  mipuite  chini 
mamawh  zat  tur  an  hisap  lawk  chu 
kum khat atan 32  million tones a ni 
a,  fu  tui  aṭanga  chini  haw  thei  zat 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

34 


background image

(sugar  recovery)  hi  ni  ta  se,  chini 
mamawh phuhru tura fu thar chhuah 
ngai  zat  chu  kum  tin  a  tlem  berah 
452  million  tones  a  tlin  a  ngai  a  ni. 
Fu  chingtu  te,  Scientists  te  leh 
Agriculture Department-a thawk ten 
nasa taka ṭan an lak a ngai a ni.  

 

Fu  hi  a  ṭangkai  em  em  a, 

heng  a  hnuaia  mi  te  hi  fu  aṭangin 
siam leh chhawn bawk a ni.  
(1) 

Chini,  Kuttai,  Molasses  -  a 

ekchhia  aṭang  hian  zu  te,  Ethanol 
(Petrol-a  pawlh  chi)  leh  fertilizers 
an siam thei.  
(2)  

Bagasse  fufe  hi  tuah  atan  te, 

lehkhapuan  siam  nan  te,  electric 
power siam nan te an hmang.  
(3)  

Ash  –  thil  siamna  atana 

bawlhlo  (chemicals)  mamawh  siam 
nan an hmang.  
(4)  

Press mud - dah ṭawih hnuah 

thlai  chawm  nan  leh  bawlhlo  siam 
nan an hmang bawk.  

 

Heng  bakah  hian  fu  her  tur 

an sah hian fu hnah hi fu hmunah an 
chap  a,  lei  nen  an  leh  hnan  leh  a, 
thlai  chaw  (organic  manure)  ṭha  tak 
a ni nghal bawk a ni.  

 

Hma bak :- Kan ramah chuan fu hi 
mi  tlemte  chauhin  an  ching  a,  an 
chin uarna khua pawh Lungleng 'N', 

Phulpui,  Khawlailung,  Thingdawl, 
Kawnpui,  N.  Chaltlang,  Khawhai 
leh  a  chhehvel,  Neihdawn,  Chhip-
phir te a ni deuh mai a. Kan fu chin 
lah  chu  kurtai  atan  a  ni  ber  a,  hei 
pawh  kan  la  hnianghnar  lo  hle  a  ni. 
Tun ai hian fu hi ching uar ila chini 
siamte zirin siam tum ve tawh ila. A 
chhan  chu  thingtlang  chini  an  tih 
mai,  Khansari  chini  an  tih,  uk  deuh 
kher khur hi Factory aṭanga an siam 
chini var ser sawr ai hian a quality - 
sang zawkin a  man a to a, taksa tan 
pawh  a  hrisel  zawk  bawk  a  ni.  Hei 
vang  hian  chini  uk  siam  dan  hi  fu 
chingtute hian an thiam ve ngei ngei 
hi a hun tawh tak zet a ni. Hemi atan 
hian 

Agriculture 

Department-a 

thawktute 

leh 

loneitute 

an 

pawimawh em em a ni. 

 

Thunawi :-  Kan  training-na,  SBI 
hi Tamil Nadu state-a khaw lian ber 
dawttu  Coimbatore-a  awm  a  ni. 
Coimbatore-ah 

hian 

Mizoram 

mihring  aia  tam  hret  nuai  14  vel  an 
cheng mek a, a boruak a nuam hle a, 
Aizawl  nen  a  boruak  nawm  lam  a 
inang  thuak  awm  e.  Nilgiri  Hills 
tlangin a hual vel a, thli a thaw heuh 
heuh  reng  a,  kan  thlenna  Scientist 
Home pawh A/C a ni lo nain chhun 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

35 


background image

leh  zanah  boruak  a  hrehawm  lo. 
Amaherawhchu,  thosi  a  tam  em  em 
a,  zan  lamah  a  tam  zual.  Thosilen  a 
tawngchhamin  a  chhe  hle  a,  ka 
ṭhianpa  phei  chu  thosiin  a  seh  nasa 
thei  hle,  sikserh  erawh  kan  kai  em 
lo.  Ei  leh  in,  breakfast  aṭanga 
zanriah  hi  a  thak  em  em  vek  a,  a 
thur deuh zel bawk. Sa ei lo an tam 
avangin chawhmehah sa kan ei khat 
hle,  ṭum  thum  vel  chu  zanriahah 
arsa  kan  kan  ei  ve.  Chawhmeh 
apiangah  mosola  a  tam  em  em  vek 
bawk  a  ni.  Coimbatore-ah  hian 
loneihna  lama  hman  chi  khawl  chi 
hrang  hrang  an  siam  a,  India  rama 
Agricultural University ṭha ber pawl 
Tamil Nadu Agriculture Universiy a 
awm  bawk  a,  National  Level 
Training Centres a awm nual bawk.  

 

Dangdai  :-  Tluang  takin  kan 
training  chu  kan  zo  a,  tlang  hrileng 
leh khuh, ṭhiante tlem a zawngin an 
vei tih loh chu tluang takin kan vaiin 
kan zo thei. Kan training zawh ni  
 
 
 
 
 

chuan 

kharna 

fumfe 

tak, 

Valedictory  function  mawi  hnai  tak 
a  awm  kan  beisei  ve  laiin  chhun 
chaw  eikhamah  lecture  pahnih  kan 
ngaithla  leh  a,  Evaluation  form  min 
fill-up  tir  hnuah  function  engmah 
awm  lovin  fom  thehlut  hmasa 
apiang 

chu 

Course 

Director  

Dr.  T.  Rajula  Shanthy  chuan 
Training Certificate leh a huhoa kan 
thlalak chu min  sem diat diat a, kan 
zo a ni der  mai. A ṭanna leh a tawp 
kharna chu a dangdai kan ti hle. He 
lama  kan  tih  anga  khuallian  nena 
han chhamphual vel chu ṭul an ti ve 
lo  a  ni  ang  chu,  SBI  Director  tak 
ngial  pawh  training  kan  zawh  ni 
chuan  a  rawn  lang  lo.  Kan  ṭhiante 
nen  kan  inchibai  a,  31

st

  August, 

2010 hian tlai aṭangin kan haw zeuh 
zeuh  a,  ka  ṭhianpa  nen  chuan  hemi 
ni  zan  dar  8:30  hian  Chennai  panin 
kan 

chhuak 

a, 

tluang 

takin  

4

th

  September,  2010  hian  Mizoram 

kan thleng leh ta a ni. 
 
 
 
 
 
 
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

36 


background image

NLUP LEH FERTILIZER 

 

—  Khawtinthanga Ralte  

 

Tun  favang  Assembly  Session  chu  ka  lungkham  berte  zinga 

pakhat  Pu  Lalduhawma,  M.L.A  Resolution  chu  ―Mizoran  loneitute  tan 
lei

ha, feflilizer a ngaihtuahsak 

hin ang khan, ngaihtuahsak leh rawh se‖ 

tih  chu  pass  a  ni  hlauh  mai  hian  min  tihlim  hle.  Kum  34  tal  tap  heng 
fertilizer  (NPR)  boruak  zun  zam  velah  hian  lungsi  takin  ka  lo  inchhek 
arbawm ve 

hin kha a ni a. Thlawhbaw berh tak tak leh mahni compound 

lei  char  mai  maiah  te  eng  thlai  mah  a 

ha  thei  hlei  lawng  e  tih  mai  tur 

angah te pawh hian heng NPK chikim kan hman chuan, a duh tak a hmu 
ta tih hriat fahranin thlai 

o te kha a rawn no hliam hliam a, fur ruahtui a 

lo thlen phei chuan an 

hang dur dur mai 

hin a ni. Fur thlai ho te chu a 

rawn rah tep tup a, vangpui a lo thlen leh meuh chuan buhte pawh a rawn 
vui  nghuau  nghuau  a,  vuak  zawt  zawt  hnu  ang  maiin  buhvui  lo  hminte 
chu an vual tep tup mai zu nia. 

 

Loneitu ten duh ang taka an 

hmuh  zawh 

hin  loh  avang  leh  mi 

tam  tak  tan  subsidy  pawha  a  leina 
tur  an  harsat  avangin  kan 

hatpui 

tur  angin  loneituten  kan  hmang 
tam  lova,  kan  nih  tur  ang  kan  ni 
pha  lo 

hin  a  ni.  India  ramah  a  mi 

chengte  hisapin  fertilizer  hi  a 
hmang  tlem  ber  kan  ni  ang.  Ka 
theihnghilh 

theih 

loh 

chu  

Pu  R.  Thansanga,  Agriculture 
Director  a  nih  lai  1992  kha, 
fehchhuah 

kumah 

puangin-

Agriculture Field Staff-te Mizoram 

hmun  hrang  hrangah  zin  chhuakin 
lei

ha hman dan inzirtir pahin hma 

nasa  takin  an  la  a.  DAP  tih  vel 
pawh an thawn chhuak tam a. Kum 
25  chhunga  mahni  thar  buh  kan 
ngah kum ber tih a ni nghe nghe.  

 

Kan  thlawhhma,  huan  leh 

leileta  kan  buh  chin  te,  thlai  leh 
thei  te  hian  a  bi  tinin  fertilizer  chi 
kim  (NKP)  hi  an  mamawh  tawk 
chiah  a  hun  takah  hmu  kim 

heuh 

turin  sorkar  lam  leh  loneitute  hian 
tih  tak  meuh,  arpa  tuihalin 

an  la 

sela,  ei  leh  barah  chuan  kan 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

37 


background image

intodelh  thuai  ang.  Silchar  kawng 
ping hlekin min ti  phili riai ruai lo 
deuh  ang.  Hetiang  rilru  pua  ka 
awm  chhoh  mek  laiin  sorkar 
hmasa  khan  eng  teh  lek  emaw  ni 
an  lungkham  ni,  India  ram  khawi 
state  mahin  an  sawi  rik  lem  loh 
kan  roreltute  chuan  kan  ram  chu 
―Organic State‖ ah kum 2004 khan 
an puang ta mauh mai a. Sorkar mi 
leh  sa  tam  ber  chuan  pute  thu 
zawmin 

fertilizer 

an 

sawi 

leihnawng  deuh  ta  tlat  mai  chuh!! 
midangin enga  maha an ngaih loh, 
kei  lah  pek  chuan  mahni  tapchhak 
zawlah  lungni  lovin  ka  lo  phut  ka 
lo  phut  ve  ringawt  a,  eng  kori 
zawng a tu lo. India ram tam takah 
hian  mi  bikte  mamawha  an  lei  tur 
Organic  Farming-a  tharchhuah  tur 
tawkte chu an siam ngei a. Mahse, 
an  thlai  chin  tam  ber  leh  Buhbal 
kan 

chawkluh 

tam 

ber 

ber 

Punjab/Haryana  etc.  te  hian  NPK 
hi  an  hmang  uar  em  em  a.  Buhbal 
an thar thur thur mai a ni. Awle, an 
hmang uar emaw nasa han tih hian 
hmun zim teah fertilizer an hmang 

euh lam sawina a ni lo. An lo zau 

zawngin a mamawh zat zat kha an 

hmang  a,  an  thlaiin 

ha  an  dawng 

kim tih sawina a ni.  

 

Tunah  chuan  NLUP 

ha  mi 

kan  ti  mek  bawk  a.  Fertilizer 
hmang  tur  chi  zawng  zawngte 
hman tur daih khawp, buh leh thlai 
bi tinin an mamawh tawk an hmuh 

heuh  theihna  turin  Department 

lamin  a  material  hi  tih  tak  meuhin 
buaipui  sela,  loneituten  buh/thlai 
chawm 

kha 

uluk 

takin 

tih 

makmawhah  neih  sela  kham  chu 
kan  thar  ngei  tur  a  ni.  Agriculture 
Department 

pawh 

hian 

SRI 

hmanga buh chin dan tharte an han 
zir  chhuak  leh  ta  zel  hi  a 
lawmawm  thlawt  e.  T.V  lamah  te 
kan  lo  hmu  a,  beiseina  pawh  min 
siam a. Kan ram hmun hmain a zir 
loh  avangin,  tlangram,  ram  rem 
deuh kan neih chhunte hi duh anga 
tui  tam  hmuh  theih  an  nih  loh 
avangin  SRI  method  hi  a  hman  a 
remchang  dawn tih ka ngaihtuahin 
thinlung  takin  ka  lawm  a,  kut 
hnathawktute  ka  lawmsak  tak 
meuh meuh a ni.  

 

Kan  ngaihsan  leh  kan  sawi 

nin  loh  Israel  ramah  pawh  a  takin 
fertilizer hi an hmang nasa tih Zofa 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

38 


background image

AMFU  member  mithiam  rualte  zu 
kal  khan  an  thei  leh  thlai  thar 
chhuah  65%  chu  fertilizer  hmanga 
chawm  leh  enkawl  vek  a  ni  tih  te 
an  lehkha  (Israel  leh  AMFU  page 
66,  1

st

  Para)-ah  kan  hmuh  kha. 

Mizote hi hawi zau ve viau tawhin 
kan insawi fo 

hin ai hian kan hawi 

zau  dan  hi  a  zim  leh 

hin.  Lo  leh 

huan 

neitute 

anpuina 

tura 

sawrkarin DAP etc, a semchhuahte 
pawh  thlai  leh  buh  tihpun  nana 
hmang  lovin  mi  tam  takin  phai 
vaiho  hnenah  hralh  lehin  vairam 
lamah  an  phur  let  leh  a,  loneitu 
hnenah to tak takin an hralh a, thar 
hma  kan  tum  lutuk 

hin  hi  kan 

pachhiatpui 

hin  a  ni.  House-a  an 

sawi kan ngaihthlak tawh ang khan 
a  to  zawk  beiseina  avang  ni  chek 
maw,  Burma  ram  loneitute  enga 
bara  kan  ngaih  loh  ten  Zorama 
hman  tur  fertilizer-te  chu  buhbala 
hausak nan an lo hmang bawk nen, 
mawl te te hian kan ram hi ral lam 
kan panpui a ang 

hin.  

 

Fertilizer 

hmanga 

thlai 

chawm  ei  te  lo  insawi

haih  tawk 

lah  bo  lo.  Cachar  phaia  kan  thlai 
chawk  chhuah  zawng  zawng  hi 

fertilizer-a chawm  vek a ni a,  Dal, 
Alu leh Chana te pawh chuti bawk. 
Kan ram chhunga kan hman hi kan 
hnualsuat  a,  kan  buhfai  bar  zawng 
zawng hi fertilizer hmanga chawm 
an ni e. Hengte avang hian kan thi 
mai lem bik lovang.  

 

Buh,  thlai  leh  thei  lampang 

chinga  NLUP  thlangte  chuan,  kan 
thlaiin  an  mamawh  tawk  fertilizer 
chi  kim  (NPK)-in  chawm  ngei  ni 
se.  Department  leh  loneituten 
lungrual  takin hetah hian 

an la ho 

sela, a hman dan, a hunbi uluk taka 
inzirtir  thar  fo  ni  sela,  kan 
hlawhtlin  lohna  tur  hi  a  awm  lo. 
Department  lamin  sum  hman  tur 
leh  chung  fertilizer  te  leh  thlai  chi 
te  etc.  hunbi  dik  takah  benefi-
ciaries-te  hnenah  pek  ngei  ni  sela. 
Chumi bawhzui chuan Filed Staff-
te  leh  Loneituten 

an  la  zui  char 

char 

sela, 

hetah 

hi 

chuan 

hlawhtlinna a awm chiang a ni.  
 

I ring em ? A dik ang. 

Ka lawm e. 

 
 
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

39 


background image

AGRICULTURE LAMTLUANG TO SHIMLA (A.P) 

 

- C. Pakunga,  

AMFU  

Durtlang, Branch.  

 

Rin  loh  tak  maiin  AMFU  lama  kan  hruaituten  Agriculture 

hmalaknaa Shimla CPPI hmuna Alu chi siam dan zir turin duhsakna min 
rawn  hlui  thut  mai  kha  ka  lawm  em  em  rualin  keini  kawla  nichhuak 
chhiara,  vailenhlo  leh  thosi  kara  nilenga  thlawhna  khalh 

hin  tan  chuan 

huphurh  namen  loh  theih  a  ni  lo.  Mahse  ‗AMFU‘  kan  ni  a,  a 

ul  miau 

avangin  khawiah  nge  Shimla  chu  ti  chungin  kan  nu  kan  hrilh  a,  kan  nu 
lah chuan a tuka haw leh mai turah ngaiin a lo remti nghal mai bawk si 
nen thu kan titlu chu a ni ta der mai.  

 

Vawkhniakzawn  thla  a  ni 

a,  July  Ni  16  (Zirtawpni)  chuan 
Agriculture Office-ah briefing nei 
turin  kan  kal  a.  A  tuk  Inrinni,  ni 
17

th

 July, 2010 chu kan chhuah ni 

tur a lo ni ta.  

 

Khaw 

ha hmel hmuh tur a 

tlem teh lul nen hemi ni kher chu 
buhtun  favang  ni  eng  mawi  em 
em  a  lo  chhuak  sen  var  phang 
mai  a  nih  chu!  Nupui  fanau 
mahni  in  lum  chhuahsanin  hmar 
lam panin kan tlan 

an ta der mai.  

 

Mizoram  District  hrang 

hrang  a

anga  AMFU  member 

kalkhawm  mi  14  leh  Official  2, 
Pi  Zami  leh  Pu  Lalthlanthanga, 
kan  vaiin  16  kan  ni  a,  Ka 
ngaihtuahna 

hmasaah 

chuan 

hmeichhe  kaihhruaina  hnuaia  kal 
kan ni chuan min tizam lek lek a. 
Mahse,  a  lo  duai  loh  zia  kan  la 
hria ang chu!! Tichuan, thlawhna 
tum tur ang maiin kan pan hniam 
thla tulh tulh a, a tawpah chuan le 
phaizawl  zau  em  em  mai  chuan 
min  lo  barakhaih  thut  mai  chu,  a 
naupang  ber  ka  ni  bawka  ka 

awng duh  khawp  mai. Khelmual 

tur  zawn  buai  an  ngai  lo  bik 
mang  e.  Mipa  kekawr  ha  leh 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

40 


background image

hmeichhia  kekawr/pawnfen  feng 
hmuh  tur  an  tam  ta  lo  hle  mai  a, 
kawngpui  hi  an  hlau  nge  ni 
kawngpui  hnai  takah  in  an  sa 
hauh  lo  nia.  Kan  tum  ram  kan  
thlen  hma  hian  sawi  tur  leh  sawi 
duh  tam  tak  nei  mah  ila  kaitawi 
mai  zawk  ang.  Assam  khawpui 
Guwahati chu zing dar 4:00 AM-
ah  kan  thleng  a.  Guwahati-ah  rei 
chawl lovin Rail-ah kan kal leh ta 
a.  Rail  kawng  hi  a 

hat  loh 

avangin hun kan hmang rei hle a. 
Min  hruaitute  an  fel  em  em  a,  ei 
leh  in  thil 

ul  engkim  a  bu  ang 

thlap hi an ni ringawt. Tichuan, ni 
2  leh  zan  hnih  zet  hun  kan  hman 
hnuah  Delhi  kan  ram  khawpui 
ber  chu  zing  dar  2-ah  kan  thleng 
ve  ta  hlawl  mai  le!  Ka  mumang 
chu  a  ni  si  lo  va,  ka  lawm  ngei 
mai.  

 

Shimla  chu  :-  Khua  nuam 

lo  hle  mahse  kan  zin  kawng  hi 
hlim  takin  kan  hmang  a.  Delhi 
a

ang  chuan  chhuak  lehin  kan 

tum  ram  Shimla  chu  zan  dar  10-
ah  kan  thleng  ta.  Hetah  hian  rei 
vak  lo,  darkar  2  vel  zet  chu  kan 
buai  ve  ta.  Ruah  lah  chu  a  sur 

reng  mai  a,  Hotel  hi  book  lawk 
fel a lo ni lo va, hengah te hian a 
ni  min  hruaitute  zeizia  lo  lang 

hin  chu.  Ruah  sur  hnuaiah  zan 

hun  ni  bawk  si,  an  han  vak  dun 
zak  zak  a,  keini  ho  chu  le,  mi 
varanda-ah  kan  lo  tawm  khawm 
ve  bawk  a.  Darkar  2  zet  an  han 
vir kual zak zak hnu chuan Hotel 
Ranjan  an  han  hmu  ve  ta  a,  a 
lawmawm  duh  khawp  mai.  Chu 
Hotel-ah 

chuan 

kan 

han 

invawmlut  ve  ta  a,  chhun  zan 
zawm,  chawl  hahdam  hman  lova 
kal kan nih avangin hahdam takin 
kan chawl ta a. Zing khua a lo var 
a, a ngai tein khua a chhe leh hle 
a. Tlangram ve tho a nih avangin 
Shimla 

khawpui 

pawh 

kan 

Aizawl  ang  deuh  tho  hi  a  ni  a. 
Building lian deuh chu Hotel a ni 
deuh  zel  a.  Hei  hian  an 
khawpuiah Tourist an  tam hle tih 
a  tilang.  Ei  leh  In  lam  a  man  a 
sang hle. Atta per 3 leh Dal YMA 
no khat awm vel hi Rs. 200/- a ni 
tawp. Chuvangin ei in  lamah kan 
pawk lo hle a ni.  

 

Ţumkhat chu kan rawp ve 

tawhte pawh a ni ang, mi 6-in Ar 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

41 


background image

pakhat kan inlei 

awm a, Rs. 70/- 

heuhin  kan  thawh  a,  Choak  rual 

awm  hi  a  ni  e,  ka  naupan  ber 
vang nge ni, a ke

hiah ka chang a, 

a delh hnuai ka ei ve zel maw le! 
Thingpui ni se, no 1 Rs. 15/- a lo 
ni  ve 

ah  bawk.  Thingpui  sen  ka 

heh 

hin  teh  lul  nen  ―Ka  in  chak 

lem lo‖ tih fo a ngai. An khawpui 
chhung pawh, chhung lo pawh an 
kawng  hi  double  lane  vek  a  ni  a, 
a nuam khawp mai.  

 

C.P.R.I  lamah  :  CPRI  tih 

awmzia 

chu 

Central 

Potato 

Research 

Institute 

ni 

a. 

Changkang  tak  leh  Building 
nuam  ve  deuhah  kan  zir  dawn 
emaw ka tih rilruk laiin, a ni hauh 
lo mai. Tuallaiah kan ding kual a, 
a  laiah  min  zirtirtu  a  ding  mai  a, 
hun a neih tlem thu a sawi hmasa 
a,  Alu  chi  a  par  a

anga  siam  dan 

han zir thiam tur chuan keimahni 
lamah  hun  kan  neih  loh  thu  min 
hrilh  a.  Chuvangin  kan  hman 
nghal  mai  theih  tur  leh  tun  huna 
kan  inzirtir  theih  tawk  a  tak  (a 
Alu)  a

anga  a  chi  siam  dan  min 

zirtir a. Alu chi tur chu Artui tiata 
lian a ni ngei tur a ni a, a te chu a 

ha  lo  a  ni.  Alu  chu  hmun  hul, 

hmun  thim  deuhah  kan  chhung 
khawm  phawt  tur  a  ni.  Tichuan, 
Di  emaw  Buhpawl  emawin  kan 
khuh  ang.  A  chhah  zawng  hi  2 
inch  vel  a  ni  tur  a  ni.  Tichuan,  a 
lai takah boruak chhuahna tur kan 
siam  ang.  Thla  2  hnuah  kan 
hawng  ang  a,  Alu  chi  kan  lo  nei 
ta  a  ni.  Thlai  chi  kan  chin  dawn 
reng rengin a chi 

ha a pawimawh 

em em tih hi theihnghilh loh tur a 
ni  a,  a  chi  a 

hat  chuan  a  kung  a 

hrisel a, a rah a 

ha a, hlawhtlinna 

bul a ni. Alu hi an hmang 

angkai 

em  em  a,  chawah  te  pawh  an 
hmang a ni.  

 

Alu  hi  an  ching  nasa  em 

em  a,  tin,  Apple  pawh  an  ngah 
hle.  Ni  1-ah  a  tlangpui  thuin 
motor  lian  trip  50  vel  thawn 
chhuak  reng  ang  a  ni  hial  mai. 
Agriculture-ah  an  sang  ngei  mai. 
Engvang 

nge 

ni 

ang 

le, 

kuthnathawktute hi an taima a, an 
rinawm  em  em  ang  tih  ka  ring  a, 
sawrkarin policy mumal tak neiin 
a  ngaihsak  hle  bawk  ang.  An 
huan  khawilai  mai  pawh  motor 
kawngin  a  chhun  (pawh)  vek  a, 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

42 


background image

Jeepable  pawh  metal  vek  a  ni, 
Hnam/Ramdang thil an awt lo va, 
an  ramah  miten  kal  an  chak  a  ni 
ang, Tourist englai pawhin khawi 
Hotel-ah  pawh  a  tam  ber  an  ni 
reng  an  ti.  An  ram  khu  an  tatu 
hliah  hliah  a,  hnamah  an  chiang 
hle bawk a nih a rinawm.  

 

Sight Seeing Lamtluang :  

Shimla  chu  kan  bye  bye 

leh  ta.  Delhi  khawpui  kan  thleng 
leh 

ta 

a. 

Min 

hruaitute 

duhsaknain  Mum  Taj  Mahal, 
Agra  kan  hmuh  loh  an  remti  tlat 
lo.  Kan  va  lawm  tak  em.  Bus  te 
chi  kan  hire  a,  kan  pan  leh  ta 
vang vang a.  Kan han  thleng chu 
mi  chi  hrang  hrang  an  tam  ngei 
mai.  Mahni  kan  inhmu  te  chem 
chem  mai  alawm.  Naupan  laia 
kan zirlaibua mi Shahjahan-a min 
hriatchhuahtir  rualin,  Lal  Isua 
hnena  awm  a  nawmzia  tur  leh 
vanram 

ropui 

zia 

tur 

min 

ngaihtuahtir a ni.  

 

 
 
 

Awle,  sawi  tur  a  tam  a, 

sawisen  a  ni  lovang.  Min  hruaitu 
Pi Zampuii leh Pu Thlana pawh a 
tir  lama  ka  sit  rilruk  kha  ka 
ngaisangin  fakawm  ka  ti  tak 
meuh  meuh  a  ni.  An  kal  thuai 
thuai  a,  an  tifel  zung  zung  bawk 
a, kan awm ang angin an awm a, 
kan  ei  ang  ang  an  ei  bawk  a, 
lawmthu ka sawi a ni.  

 

A tawp berah chuan mahni 

sum  tel  lova  khu  leh  chen  min 
kaltir  a,  kan  damchhunga  kan 
hmuh  leh  hriat  phak  loh  tur  min 
tihsaktu  Agriculture  Department 
leh  AMFU  Gen.  Headquarters 
chungah  lawmthu  kan  zavaia 
aiawhin  ka  sawi  duh  a.  Kan 
kalsan 

kan 

chhungte 

hnena  

dam  taka  min  hruai  thlengtu 
Pathian  hnenah  lawmthu  awm 
rawh se.  

 
 
 
 
 
 

 
 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

43 


background image

KEIMAHNI 

A.  PROMOTION :- 

Sl.  

No. 

Hming 

Kaisanna 

Tuna awmna 

1. 

Pu C. Lalzarliana,  

Joint Director of Agriculture 

Directorate of Agriculture 

(Crop Husbandry) 

Directorate of Agriculture 

(Crop Husbandry) 

2. 

Pu Lalrinliana, DAO, Kolasib 

Joint Director of 

Agriculture 

Directorate of Agriculture 

(Crop Husbandry) 

3. 

Pu Vanlalnunpuia, SMS (Forestry) 

Deputy Director (S.S) 

Directorate of Agriculture 

(Crop Husbandry) 

4. 

Pu Vanlalhruaia Hnamte, A.E.O. 

SDAO, Tuipang 

DAO Office, Saiha 

5. 

Pu B. Ramnunsanga, AEO, Dte. of 

Agri. (CH), Aizawl 

SDAO, Kolasib 

DAO Office, Kolasib 

6. 

Pu Lalringliana, AEO, Dte. of Agri. 

(CH), Aizawl 

SMS (PP) 

DAO Office, Lawngtlai 

7. 

Pu R. Lalramhluni, AEO. 

Instructor, ITC, Hnahthial 

DAO Office, Champhai 

8. 

Pu P. Vanlalngheta, AEO, Aizawl 

SMS (Agro) 

DAO Office, Kolasib 

9. 

Pu B. Lalkhuma, AEO, Lunglei 

SDAO, Lunglei 

DAO Office, Lunglei 

10. 

Pu R. Zoramthanga, AEO, Directorate  

of Agrculture (CH), Aizawl 

SMS (Forestry) 

Directorate of Agriculture 

(Crop Husbandry) 

11. 

Pu R. Lalnunzira, SMS (SC) 

Plant Protection Officer 

Directorate of Agriculture 

(Crop Husbandry) 

 

B.  TRANSFER & POSTING :- 

Sl. No. 

Name & Designation 

Place of Posting 

New Place of Posting 

1. 

Pu K. Zirliana, 

Plant Protection 

Officer 

Directorate of 

Agriculture 

(Crop Husbandry) 

D.A.O, Kolasib 

 

C.  PENSION :- 

 

Pu  P.  Bhattacharjee,  Director  of  Agriculture,  (Crop  Husbandry)  chuan 

30.9.2010  khan  Pension-in  min  chhuahsan  a.  Ram  leh  Department  tana  a 
hnathawhnaah  lawmawm  kan  tiin,  Pension  hun  thleng  a  thawk  thei  hi  kan 
lawmpuiin kan ui em em a, a hun lokal leh zel turah duhsakna kan hlan e. 

 

D.  SUNNA :- 

 

Kan  thawhpui  Pu  Zosangzuala,  AEO,  Champhai  chuan  Ni  6.8.2010 

khan Asthma natna avangin chatuan ram min pansan a. A thawhpuiten kan 
ngaiin  kan  ui  tak  zet  a,  a  kalsan  tak  a  chhungte  Lalpa‘n  awmpui  zel  turin 
kan duhsak hle. 

  ZORAM   LONEITU    VOL. 54   NO. 2    JULY – SEPT.,,  2010 

44 


background image